Ubi tamen Villa istiufmodi fuerit, ne- ( ne aquæ fulphuratæ Albulæ, cum tem

mini Antiquariorum hucufque inno-
tuit. Unde verifimile est Villam fuiffe
exiguam, fimplicem, privatoque ufui
accommodatam.

Villa Crifpi Sallustii.

Exeuntibus extra portam S. Crucis, per declive Montis, ad 400 circiter passus, vastissimi muri occurrunt; cum maxima ruderum multitudine, & hodiè Cefarano dicitur ; alii eam Grotta Saracina vocant. Non defunt, qui totum hocOlivetorum fpacium ufque ad Viam Romanam à Sallustio corrupta voce, Lostoino dicunt; atque in hoc loco Villam Crifpi Sallustii fuiffe ftatuunt. Verùm cum hujus spatii vastitas cum C.Iulii Cæfaris, & C. Caligula villis passim confundatur; ego facile dixerim, hafce Villas, uti successu temporum privatis venditæ fuerunt; hoc pacto novos jurifdictionis titulos acquisivisse.

Villa L. Centronii Pisani.

ta Centro

dem fepul

pore in duriffimam petram coalefcens,
campos multis in locis veluti saxosa
quadam pelle cooperit. Vixit Centronius
tempore Domitiani, Manlii Vopisci,
Statii,& Iuvenalis coxtaneus, poft cujus
mortem Villa in poffeffionem venit
Claudii Liberalis, uti ex Numifmatis à Numifm
Septimo Severo culis, & in fepulchro ni in ejuf-
dicti Claudii Liberalis, teste Antonio Re-chro deve-
gio, detectis patet, tempore Gafparis &a.
Fuccii Doctoris, & civis Tyburtini, in
cujus prædio dicta Claudii sepultura
anno 1611 unà cum numifmatis ejuf-
dem epitaphia inventa fuerunt. Fuiffe
autem, uti fuprà dixi, Villam magnifi-
cam & fplendidam, ex Juvenali, Saty-
ra 4 colligimus.

Adificator erat Centronius, & mo-
dò curvo

Littore Cajetx, fummâ cum Tyburis

arce,

Nunc Praænestinis in montibus alta
parabat

Culmina Villarum, Græcis longèque
petitis

Marmoribus vincens Fortunæ, atque
Herculis adem.

Villam L. Centronii Pifani, ex Iuvenali colligimus fuisse amplissimam, magnisque sumptibus extructam, eo in loco, qui in hunc diem adhuc, à poffeffore ejus Centrone dicitur, & fitum habuit ultra Pontem Lucanum, ad finiftram euntibus Romam, ubi modò prædium eft Familie Crucie, quam de Croce vulgò vocant; & Varco quoque dicitur, eratque Θηροτροφείον, id eft, diverforum animalium cuftodia,& claustrum, pofteris temporibus ad advenarum recreationem extructum; cujus ruQuid laps dera lapide, quem Testino vocant, ita wulgo Teindian cooperta funt, ut vix extra quidquam | derum vestigia, quam Caßiniorum olim

troni Li

Sunt prætereà alia in Territorio Tybur-
tino Villarum veftigia paffim obvia, quæ
ne quicquam omififfe videamur, pau-
cis adducam. Villa Patroni Liberti, & Villa Pa-
Lucio, Ælio, Commodo Antonino perfa- berti.
miliaris, eo in loco fita fuiffe, tefte Ful-
vio Cardoli dicitur, ubi modò euntibus
ad S. Gregorium ad lævam, Villa Cru-
ciorum, fub diruta St. Michaëlis Ecclefia
extructa cernitur. Euntibus pofteà Ro-
mam ultra Albulam Sulphuream tribus
millibus paffuum occurrunt varia ru-
Villam fuiffe, Antonius Regius existimat,
ex infcriptione ibidem inventâ impul

appareat; altius tamen fodientibus ejus
manifefta indicia occurrunt. Eft autem
testino saxi genus, quod ex inundatio- | fus.

COSSINIÆ O.L. CASIÆ
POSSIDONIO

L. COSSINIO O.L. DISCO
SEXTIÆ P.L. EUGENEÆ
IN. FR. P. XI. IN. AG. P. XV.

:

:

Villa Co

Quamvis alii hanc Villam in monte vicino Tyburi, quem Peschiavatoro, & in loco, quem Cozzano, vocant, quasi diceres, Coßinianum, voce detorta, fitam fuiffe putent.

Rurfus, euntibus per portam S. Crucis, per districtum, qui Quaregna vul

burtini Societatis nostræ, in qua putat
Regius Villam fitam fuiffe Coponiorum,
qui tempore Ciceronis Rome florebant,
& putat se id deducere poffe ex loci no-
mine, qui Cavone appellatur, quasi di-
ceres Cappone; idem id ex infcriptione
putat se probare poffe, quæ in Via Va

gò dicitur., occurrit vinea Collegii Ty-leria inventa fuit, hujus tenoris:

CAUPONIUS. L. F. GEMINUS.
CAUPONIA. L. F. GEMINA.

Verùm cum infignis Coponios inter, poniorum. & Cauponios differentia fit, & lapis ultra Anienem inventus fit, non video, quomodo ex iftiufmodi conjecturis quicquam veritati congruum demonftrari poffit.

non poffunt, ita quoque eifdem fides
non eft habenda. Quemadmodum qui
Villam Serenorum in eo tractu urbis, qui
Cocirino vocatur, quasi diceres Collis Se-
renorum, sitam fuisse autumant, non
parum hallucinantur. Verum ut tan-
dem hunc de Villis Tyburtinis tracta-
tum concludam, Dico, Agros Tybur-

Hic idem Nicodemum adducit, eo in
loco, ubi modò Ecclefia B. Virginis
vulgò del Carciano, ad radices Ville | tinos adeò ubique antiquarum habita-

tionum veftigiis abundare, ut vix ad
mille paffuum spacium procedas, quo
non statim ea tibi obvient, adeòque
Territorium non diversas villas, sed vel
unam integram, & vastissimam urbem
expressisse, summâ fanè Tyburtina Ur-
bis gloriâ exiftimare queas. Videntur
etiamnum varia villarum rudera inter
oliveta tendentibus ad Villam Riani,
quæ utrum ad dictam Villam pertinue-
rint, num ad alias, nefcio; typum rude-

Tyrocinii Romani Soc: noftræ spectatur, ubi progredientibus per oliveta Hierocomium versus, occurrunt complura rudera, & muri integri cum exedris conchisque piscinarum, quam VilVilla Coc-lam Coccejorum fuiffe conjiciunt, quæ Cejorum. uti à Villa Adrianea dissita eft, ita quoque putant, Adrianum cum Trajano sæpiùs hunc locum visitasse, & ibidem primùm Ville fue adeò celebris & magnificæ exstruendæ confilia captaffe. Verum uti hæc ex Authoribus probari | rum fubjungo.

CAPUT IX,

Villa Hippolyti Cardinalis d'Este, quæ Tybure hodierna die
fuperftes, fumma Advenarum admiratione visitur.

H

Ippolytus Cardinalis d'Este, deliciofo Urbis situ delectatus, Villam intra Urbis pomæria exstruxit, cujus si divitias, amoenitates, statuarum antiquarum multitudinem & varietatem, fontiú incredibilem multitudinem, artis & naturæ miracula, quæ in ea reperiuntur, penitiùs consideres, certè omnium veterum Romanorum in villis exftruendis industriam multis parafangis superaffe videtur. Palatium montis supercilio

insistens, tribus contignationibus exal-
tatur, in aulas, & cubicula amplissima
ita diftributum, ut advenæ tantam Ar-
chitectonicæ artis industriam fatis mi-
rari non poffint. Aula artificiofis fonti-
bus, aliifque ludicris spectantium ani-
mos infigni voluptate imbuit, Picturis Villa
undique & undique à nobiliifiimis fuis
temporis pictoribus conferta: totum ftatuin in-
palatium tanta Symbolicorum sche- nata.
matum varietate exornatur, ut Apelles
cum Pallade concertare videatur. Quid

Rudera Villarum paffim mter Oliveta tendentibus ad villam Adrianam obvia.

dicam de statuarum, quarum quidem | dio Parnassum exhibent, cum arbori-
maximam partem ex Adrianee Ville bus, in quibus cuculus cuculat, Lu-
ruinis extrahi juflit, antiquæ nobilita- fcinia modulatur, dsensat anfer, cana-

tis præftantia? quarum quædam in bu-
sta, nonnullæ in mediocria Deorum,
Dearum, Heroumque fimulacra, ali-
quæ in Coloffeæ vastitatis molem af-
furgunt. Quid nobilius spectari poteft
Cryptâ illâ Nympharum musivo ope-
re fuperbissime elaborata, nec non fon-
tibus, qui vel ipsum Parnassum expri-
Profpe- munt? Exedræ palatii, præter fontes fa-
lientes, vifum præstant in omnes Latii
& Sabine terminos, summâ intuentium
jucunditate extenfos.

rias volucres multiplici vocum muta-
tione cantillantes te fentire jurares. Ve- Volucrum
artificiofus
rum locus dolofis aquarum ludicris canim.
non caret; intentos enim avium mo-
dulationi inopinus ex omnibus muris
& pavimentis erumpens imber, ita per-
pluit, ut ex flumine extracti videantur.
Aperitur hoc loco aliud ambulacrum
arboribus utrimque confitum, in cujus
medio pulcherrimæ piscinæ theatrum
aperitur, in cujus medio exititium opus,
in quatuor Draconum, in quatuor
Mundi partes continuò aquarum dilu-
via evomentium formas elaboratum,
in quorum dorfo ingens canalis, qui
jocum aquarum, quem Girandola vo- Iocus aqua-
cant, exhibet, aquasque in tantam alti- Girandola
tudinem jaculatur, ut præcelsam Cy- vocant.
preffi figuram proximè æmuletur. Hinc
verò per gradus Conchis hydragogis
instructos descenditur in Horti plani Horti pla-
tiem, ubi quatuor vivaria occurrunt Vivaria
piscibus, cygnis, anatibus cæterisque confpicuas
aquaticæ ftirpis volucribus conferta,
quæ peridromidum cancellati ordines
circumdantes, mira spectantes volu-
ptate afficiunt. Implentur hæ piscinæ,
sive vivaria, ingenti aquarum copiâ,per
Catadupam dilapsa; fupra hanc Catadu-
pam nobiliffimum sese aperit theatrum,
juxta omnes architectonicæ artis regu-
las nitidissimè exstructum, nec non va-

Ad Hortum progrediamur, in quo
primo à palatio plano, per varias luco-
rum vias, ad quinque planities defcen-
ditur; in quarum prima Cyathus im-
mense magnitudinis occurrit, aquarum
jocis exhibendis opportunus; In fecun-
Hortide- da Herculis statua, quâ artificiofius
feriptio. quicquam vix spectare licet, 14 pal-
morum altitudinis: hinc defcenfus fit
ad principale Ville ambulacrum, quod
initium sumit à Catadupa illa mirabili,
Portio A. quæ Anienis portio per occultos mon-
nienis in tis mæandros, ingenti strepitu, aqua-
dirivatur. rumque murmure per saxosas rupes, in
concham 21 vastissimam evoluta, hinc
in vastam piscinam qua platanis, quà
fimulacris undique & undique circun-
datam præcipitatur. Ex hoc intratur in
Ambula- ambulacrum paulò ante dictum ad 300
arum paffus longum, 48 falientibus fontibus
tibm fa- ordine dispositis instructum, in quo- sto aquarum receptaculo visendum; in

Hortum

innu

lientibus

confpicun. rum abacis tota Ovidii Metamorphosis

Roma vo-
catur.

rum quem

nities. 4

Archite

artis speci

men,

draulico.

cum

cujus interiori receffu organum hy- Theatrum
fubtiliffimo plasticæ artis ingenio effi- draulicum automatum dispositum, mi- Honice
giata cernitur. In fine hujus ambulacri ra fonorum varietate auditorum aures
alia mox scena panditur, & Roma vo- demulcet. Nec hîc locus infidiis caret, organo by-
Locum qui catur, co quod Rome antiquæ celebrio- abditis enim aquarum canaliculis ita
res fabricæ, juxta requifitam loci con- repletus eft, ut harmonica organi fua-
ditionem exstructæ videantur; ubi ex vitate abrepti derepentè aquarum dilu-
læva integer erumpens rivus ex flumi- viis tantum non obruantur. Tempus
ne derivatus, per sinuosas rupes arte me deficeret, si omnia hujus horti me-
factas in Catadupam definit. Ludicra moranda, artis & Naturæ miracula fu-
aquarum spectacula, quæ hoc loco ex- fiùs defcribere attentarem. Qui plura
hibentur, vix explicari poffunt. Hinc defiderat, ex rebus fuperficie tenus tan-
fit defcenfus in aliud planum, cujus tùm enarratis, is librum adeat Antonit
muri tessellato opere elaborati, in me- Regii, in quo minutissima etiam mini-

Y3

1