Tum bella invadunt juvenes quos Setia misit
Pampinea, et Phrygibus quondam gravis Ardea priscis.
Hinc Tibur, Catille, tuum, sacrisque dicatum
Fortunæ Præneste jugis, Soræque juventus
Addita fulgebat telis. Sed cetera rite
Dicere vix opus est, nec, si mihi ferrea vox sit
Tot tantasque urbes cantu memorare licebit.

Jamque aderat memoranda dies, surrexerit omni
Qualis nulla ævo; roseo cedebat Eoo

Conscia nox belli; non est mora; ductor in arma
Cogit quisque suos, neque enim sua castra tenere
Jam pugnæ cupidos possunt: tum protinus ardent
Fossarum superare moras, campoque potiri.
Jamque propinquabant acies; concurritur ultro
Vi paribusque minis; ingens ad sidera clamor
Tollitur, arma armis reddunt illisa fragorem
Horribilem, et totus strepitu confunditur æther.
Continuo in primis Sextus sese improbus infert
Causa mali tanti, vultum ostentatque nefandum;
Cujus ad aspectum sævit, calcarque citato
Subdit equo Herminius, connixusque irruit ultro.
Sed veluti pleno lupus insidiatus ovili,
Si forte ad caulas pastorem cernit adire
Ocius in silvas fugit et deserta ferarum ;
Haud aliter Sextus subita formidine pallens
Aufugit, et sese tuta in munimina condit,
Objicit atque acies hosti vallumque suorum.

Ex alia sed parte suos ubi cedere sensim
Cernit, et instanti trepidare butius hosti
Estuat atque ardet media se fidere pugnæ.
Obvius huic primum Tubero, quem Norba valentem

Robore in adversos misit sorte obstat iniqua.
Hunc telo intorto figit; dein, Setia, belli
Ecce tuum non pigra decus dextra opprimit; ille
Volvitur, inque humeros cervix collapsa recumbit.
Post magis instanti ductor ruit obvius ultro
Mamilius Latiorum, infensaque occupat hasta.
Hand tamen ignarus venienti Æbutius obstat
Nil virtute impar, hastamque in pectora vertit
Loricamque fodit; nec segnius ille lacertum
Romani validum telo transfigit acerno.

Ceditur hinc utrinque; at eques Romanus in hostem
Vix sua tela vibrat læsus campoque recedit.
Ille autem sese, vitæ male prodigus, infert
Vulneris oblitus, cædisque cupidine demens.

Interea magno misceri murmure belli Confertæ in medium turmæ peditumque catervæ. Aulus enim hic infert medio in certamine sese Arduus et solitis fulget dictator in armis. Idem ut Tarquinium procul inter turbida cernit Prælia, "canitiem nosco atque insignia certa, Tarquinius modo talis," ait. Tum fervidus ira Aggreditur regem sperans jam jamque tenere. Ille suis tamen inclusus defenditur, hostis Ne quis forte premat vestigia. Filius autem, Inter Tarquinios longe puer optimus omnes, Cædem indignatus patrisque pericula, telo Adstat et, immani spectandus corpore, dirum Adverso Valerî ferrum sub pectore condit. Purpuream vomit ille animam, moriensque cruentam Tingit humum. Corpus manibus tum tollere certant

Inter se Latii Romanique; impiger audet

Et petere exuvias, victorque auferre cadaver

Hic puer, ast offert sese dictator et ipse

Protegere hand cessat crudeli sorte peremptum. Tum circum ardentes magis et magis increbrescit Clamor et armorum flictus,* cædisque cupido. Jamque inter varias Fortuna utrinque virorum Alternata vices, nunc spem trepidantibus illis, Nunc his fert eadem, virides ceu flamina culmos Cum fecunda agitant, nunc huc nunc flectitur illuc Summa seges, nutuque alterno inflexa movetur.

Sed non Tarquinio tanto in discrimine certus Mamilius deerat socius; venit ille maniplis Auxilio regi trepido subiturus, at illi

Egregium vitare auroque ostroque nitenti

Non datur Herminium; agnoscit Romanus in armis
Quem petit ante alios hostem rapidusque citato
Fertur equo adversi Romanus et acer ab urbe
Mamilius Latiâ incurrunt, duplicemque ruinam
Dant sonitu ingenti, pariter cæduntque caduntque.
Mamilio Herminius loricam et pectora ferro
Transadigit sævo; ruit alto a vulnere sanguis;
Nec minus adverso Romani condit in ore
Mamilius gladium et moriens vitam eripit hosti.

Inde ubi jam cecidere duces, exterritus alter Fugit equus, pavidum et per strata cadavera cursum Confecit, perque arma virum densasque catervas. Nec mora, fædatus spumaque et sanguine costas Et metuens quassas a tergo semper habenas, Ille nemus patrium velox et nota jugorum Lustra petit; nunc et prærupti culmina montis Corripit, auditis seu fulvæ vocibus ursæ Sive lupi, nunc et sata læta boumque labores Proterit, et pedibus celer impetus addidit alas.†

Cf. Virg. Æn. ix. 667.

+ Cf. Macaulay's Regillus xxix.

Immotus sed enim, sed et imperterritus, Auster Stat lacrymans guttisque humectat grandibus ora, Omnia marmoreæ similis tacitæque figuræ.

Obstupuere omnes intentaque cæde cruenta Ora rigent perculsi animos; mox gliscere pugna Vi majore, instare hostes, aciesque labare Romana; at superos Aulus sic voce precatur. "At vos, O fratres, præsens fortuna Tarenti, "Tyndaridæ hoc unum precibus concedite nostris "Eversas acies nos deturbare Latinas,

"Victoresque redire domum palmamque referre. "Si licet et fas est armis succurrite nostris "Et trepidos revocate viros; sic victor honorem "Continuo in vestrum solido de marmore templum "Instituam, festosque dies de nomine vestro."

Dixerat et subito ad dextram mirabile dictu, Sensit equis juvenes juxta par nobile ferri. Una ambobus erat facies, unusque nitebat Armorum candor, niveorum candor equorum. Altera ab alterius nemo dignosceret ora, Falleret atque oculos dubius mortalibus error. Aulus at agnoscit juvenes, gestitque videre, Tyndaridas, fervetque magis, magis ardet in arma. Tum primum inclinatæ acies, tum prima Latinis Fit fuga: Romanis tantam felicia fessis Omina virtutem renovant in prælia; quisque Exsultat tollitque animos: tum dira cupido Cædendi invadit cunctos, dare terga fugatis Nil valet, ipsa petit magno molimine missa Tempestas telorum et ferreus ingruit imber. At longe ante alios omnes cæduntque fremuntque, Per juga, per campos Fratres, vexantque Latinos,

Hi primi castra expugnant, his gloria facti.
Nec mora: victores tenuem solvuntur in auram.

At sedem procul inde tuam, qua porta Latinos
Panditur in campos, Semproni, rite tenebas.
Consedere patres: circumcinxere* sedentes
Hinc pueri bello insueti, trepidæque puellæ,
Illinc turba senum jam non sua tela ferentum,
Oraque pallentes flebant longo ordine matres.
Jamque expectanti sub prima crepuscula noctis
Si data signa forent certaminis ulla peracti,
Ecce propinquabant equitum par nobile, uterque
Vectus equo, certoque insignis numine divûm.

Dum nova mirantur vulgus miracula, Fratres
Talibus incipiunt, "O multa et tristia passi,
"Jam faustæ rediere vices; cras agmina vobis
"Urbibus eversis dictator læta reducet,

"Et magnum instituet (sic Di voluere) triumphum."
Quid dicam responsa Patres quæ talibus addant,
Quos jubeant ritus? quid dicam serta columnis
Addita, quid trabeas, flores, niveosque Quirites, †
Aut extra muros Gradivi ad templa quotannis
Transvectos equites longæque insignia pompa ?
Ipsi, confecto tali jam munere, Fratres
Mortales fugere oculos lumenque diei.
Nam sacras petiere fores delubraque Vesto
Spumantes et equos Vestali in fonte lavârunt:
Nec mora, corripuere fugam, mirabile visu,
Nubila ceu subitis per cœlum agitata procellis.