et domus Herculei custos Pinaria sacri.

270

hanc aram luco statuit, quae maxuma semper

dicetur nobis et erit quae maxuma semper.

quare agite, o iuvenes, tantarum in munere laudum
cingite fronde comas et pocula porgite dextris

275

communemque vocate deum et date vina volentes.'
dixerat, Herculea bicolor cum populus umbra
velavitque comas foliisque innexa pependit

et sacer inplevit dextram scyphus. ocius omnes
in mensam laeti libant divosque precantur.

Devexo interea propior fit Vesper Olympo.
iamque sacerdotes primusque Potitius ibant,
pellibus in morem cincti, flammasque ferebant.
[instaurant epulas et mensae grata secundae

280

TESTIMONIA.

7, 4

6

quare

'et

276 'Her278

270 Macrobius Sat. III 6, 12 273 Priscianus 1021 iuvenes' Priscianus 1170 274 cingite f. c.' Probi inst. I pocula p. d.' Servius Aen. I 249 276 sq. Probus 46, 18 culea umbra' schol. Hor. carm. II 3, 9 Servius ge. II scyphus' Macrobius Sat. V 21, 1 Nonius 545, 18 precantur' Macrobius Sat. III 11, 8 279 Macrobius Sat. 283 'et... secundae' Servius Aen. I 216 schol. Lucani I 163

'et

...

...

omnes

III 11, 3

66

278 sq.

a

ARMA Pyl arm.

272 om. Mentel. pr., quae m. s. om. Leid. et erit

quae m. s. om. Marklandus ad Statii silv. III 1, 9: tuetur Servius

CVLIA P tum 72 (cum 71) 277 UELABIT M nexa yinmissa Probus (lacuna in Paris.), quod probavit H. Keilius philol. II 167 278 IMPLEVIT Rybc SCHYPUS M feiphuf c 279 IM P que. (e m. 2) y 280 PROPRIOR Pylbici ORYMPO (R corr. in L) M olimpo bic

M

282 FLAMAS P flamaf c FLAMMAM R 283-286 hoc ordine: 285. 286. 283. 284 Menag. pr. 283 sq. in margine a poeta ad v. 279 adposita videntur Heynio, quo sane melius quadrant. cf. VII

n

q.

146 sq.

283 Inftaurat e inftaurant "y

gratia cl mensis grata secun

dona ferunt cumulantque oneratis lancibus aras.]

tum salii ad cantus incensa altaria circum

285

populeis adsunt evincti tempora ramis,

hic iuvenum chorus, ille senum; qui carmine laudes
Herculeas et facta ferunt: ut prima novercae

monstra manu geminosque premens elişerit angues,

290

ut bello egregias idem disiecerit urbes,
Troiamque Oechaliamque, ut duros mille labores
rege sub Eurystheo fatis Iunonis iniquae
pertulerit. 'tu nubigenas, invicte, bimembris,
Hylaeumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas
prodigia et vastum Nemeae sub rupe leonem.
te Stugii tremuere lacus, te ianitor Orci

295

TESTIMONIA.

284 'cumulantque

in A. Mai auct. class. V 249

'tum

aras' Probi ars minor 541 285 sq. Macrobius Sat. circum adsunt', schol. Hor. carm. I 36, 11 angues' Nonius 291, 33 290-293 Macrobius Sat. 291-293 'ut pertulerit' schol. Hor. epist. II 1, 11

...

...

...

gramm. Vatic.

III 12, 1

289 'geminos VI 6, 14

292 sq. 'rege

pertulerit' schol. Lucani IX 367 292 fatis I. i.' Donatus ad Ter. adelph. prol. 2 Servius Aen. I 32. 299 293 'tu ... bimembres' Macrobius Sat. VI 5, 13 295 'et leonem' schol. Lucani IV 612 296 sq. 'ianitor cruento' (et VI 401) Seneca epist. 82, 16

...

VARIA LECTIO.

dis schol. Lucani

SALIIT M

284 COMVLANT R, Probi a. m. Bob. 285 TVNC R AT Pyl 286 ETVINCTI (i. e. ecvincti) R 289 geminas

ramif, at

A

tenif γ taenis Voss. pr. ut V 269 288 FERUNT M 'hunc versum iunge: unum est enim 290 egratiaf cl defiecerit c deiecerit b 291

Macrobii exempl. OECHALIAM E DUROS M 292 EVRYSTHEO (S add.) P eriftheu b1 293 m. ant. in mg. c

PHOLVM P POLVM Ry Nemeae testatur Servius

L

PERTVERIT P

BIMEMBRES M 294 Hileum b Hileum c

295 NEMEAE P NEMEA Ryb NEMAEA M 296 STVGIR STYGII MPc ftigii yb

ossa super recubans antro semessa cruento;
nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus,
arduus arma tenens; non te rationis egentem
Lernaeus turba capitum circumstetit anguis.
salve, vera Iovis proles, decus addite divis,
et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.'
talia carminibus celebrant; super omnia Caci
speluncam adiciunt spirantemque ignibus ipsum.
consonat omne nemus strepitu collesque resultant.

Exim se cuncti divinis rebus ad urbem
perfectis referunt. ibat rex obsitus aevo
et comitem Aenean iuxta natumque tenebat
ingrediens varioque viam sermone levabat.
miratur facilisque oculos fert omnia circum
Aeneas capiturque locis et singula laetus
exquiritque auditque virum monimenta priorum.
tum rex Euandrus, Romanae conditor arcis,

300

305

310

TESTIMONIA. 297 ́ossa s. r.' diff. vocum 1 p. 226 Endl. schol. Hor. carm. I 27, 8 Servius Aen. VI 395 299 Probi inst. I 2, 1 'non te r. e.' Arusianus p. 227 L. 301 'salve ... proles' Servius Aen. II 491 VI 322 302 Augustinus epist. 17, 2 Nonius 290, 11 Servius Aen. IV 294 311 sq. singula. . . priorum' Macrobius Sat. VI 2, 16 311 'Aeneas c. 1.' Nonius 253, 12 'capiturque 1.' Servius Aen. IV 348 313 Priscianus 738 Isidorus orig. XV 1, 1. 55 Servius Aen. VI 773 VII 678

VARIA LECTIO.

297 recu.bauf b

SEMESA Mbcm

SEMESSA (S add.) P SEMENSA (N in ras.) R 'semesa semensum non dicimus, sicut nec ensum;

nam esum facit el comesum.' Servius 298 ipfe b tiphoefuf (f pr.

eras.) cl

300 LERNEUS Myc 301 DIVIS (IS in ras.) R 302 ADII 305 imo mg. m. 2 add. b: cf. 216

Pyl PEDES R

C

LAVABAT R leuabant

306 EXIN Rb2c

310 facilif (fac corr. ex que) y facilef b2

312 monumenta b 313 tunc Isidorus XV 1, 1, Prisciani, Servius

Aen. VI 773 pater Isidorus XV 1,55, Servius l.l.: cf.558

uf

Pc euander y Euandrus testatur Priscianus

EVANDER

'haec nemora indigenae fauni nymphaeque tenebant

gensque virum truncis et duro robore nata,

315

quis neque mos neque cultus erat, nec iungere tauros

aut componere opes norant aut parcere parto,

sed rami atque asper victu venatus alebat.
primus ab aetherio venit Saturnus Olympo,
arma Iovis fugiens et regnis exul ademptis.
is genus indocile ac dispersum montibus altis
composuit legesque dedit Latiumque vocari
maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.
aurea quae perhibent illo sub rege fuere
saecula. sic placida populos in pace regebat,
deterior donec paulatim ac decolor aetas
et belli rabies et amor successit habendi.

320

325

TESTIMONIA.

316 'quis

...

erat'

317 'nec componere 319 sq. Augustinus

314-317 Victorinus ad Cic. de inv. p. 8 Or. anon. de nom. 54 p. 141 Endl. Servius ge. I 3 o. n.' Servius Aen. 374 318 Nonius 230, 6 epist. 17, 3 de civ. dei VII 27 320-323 Augustinus de consensu 321–325 ‘is . . . saecula' Augustinus de civ. dei XVIII 15 324 sq. Lactantius de falsa aurea. . . saecula' schol. Hor. carm. regebat' Servius Aen. VII 326 Nonius 432, 12

evang. I 34

321-323 Lactantius de falsa relig. I 13
relig. I 14 Servius Aen. XI 252

II 10, 5 IV 2, 22 325 'longa populos
162 326 sq. Augustinus de civ. dei III 10

VARIA LECTIO.

314 Hec (ec m.2 in ras.) b indigine b1 rupto Rottend. tert. nati Servius Dresdensis

315 Menf, ut vid. bl 317 At cl nec SerRAPTO, sed

319 &herio c

vius Aen. I 374 conponere c gnorant Mentel. pr. ut videatur principio scriptum fuisse PARTO M olympho b 320 adentif c 322 Conposuit b 323 tuuf b latuisset Lactantius 324 AVREAQVAE (A postr. m. 2 add.) P Aurea

ut ut

t

tutus

que (e m. 2) b Aureaq; ut c, Lactantius, Augustinus: cf. IV 179 ge. I 247 phibent (p in ras.) b

FVERVNT Pyc, schol. Hor. carm.

IV 2, 22, Servius Aen. XI 252 : cf. IX 292 et Wagneri quaest. Verg. V 325 longa ut VII 46 Servius Aen. IV 229 pa.ce y

(gebat m. 2) y

326 DETERIOR. M

difcolor b

m. 2 in ras.) y

327 amor in ras. c

regebat decolor&af (color&af

tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae,
saepius et nomen posuit Saturnia tellus;

tum reges asperque immani corpore Thybris,
a quo post Itali fluvium cognomine Thybrim
diximus (amisit verum vetus Albula nomen).
me pulsum patria pelagique extrema sequentem
fortuna omnipotens et ineluctabile fatum
his posuere locis matrisque egere tremenda
Carmentis nymphae monita et deus auctor Apollo.'
vix ea dicta: dehinc progressus monstrat et aram
et Carmentalem Romani nomine portam

330

335

quam memorant, nymphae priscum Carmentis honorem,
vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros

340

Aeneadas magnos et nobile Pallanteum.

hinc lucum ingentem quem Romulus acer Asylum
rettulit et gelida monstrat sub rupe Lupercal,

TESTIMONIA.

diximus' Priscianus 757

...

328 'et ... Sicanae' Servius Aen. XI 317 pius' Servius Aen. I 2 329 et... tellus' 331 sq. a quo Servius Aen. III 335 ge. II 491

328 sq. 'et saeServius Aen. VI 784 'fluvium ... diximus? 334 Probi inst. I 10, 1 Servius Aen. VIII 477 336 Servius Aen. IV 331 VII 102 340 sq. cecinit

343 'et... Lu

Pallanteum' Priscianus 814 342 sq. ‘hinc ... rettulit' schol. Lucani VII 438 quem... rettulit' Servius Aen. II 761 percal' Augustinus de gramm. 1981 P.

VARIA LECTIO.

328 tunc y, Servius

AVSONIAE Rb aufonie c

ficcanae y

329 SAEPIUS. M: alii sic distinguunt Sicanae, et subiungunt saepius et nomen p. S. t. semel enim Sicani ex Hispania in Italiam venisse dicuntur; at Italia plura nomina habuit' Servius.

h

inmani bc tybrif bc tibrymy tybrim bc 335 ERIGERE R

M

Rbc

in

330 afper. 7 331 QUO, M POSIT R poft // (ft in ras.) b 333 aecftrema c. 334 ompf c TREMENDAE R 336 d&if cl

ETARAM (T add.) P ET ARMA M ET ARMA R

CINIT M

romoluf c

b R&ulit yc

341 NOBINE Pу1 NOMINE R, Prisciani Paris. R
ASASYLU M afilum b 343 totum continuat M
MONSTRATARGILETISUB M