VERGILI AENEIS VIII

solis inaccessam radiis; semperque recenti
caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis
ora virum tristi pendebant pallida tabo.
huic monstro Volcanus erat pater: illius atros
ore vomens ignis magna se mole ferebat.
attulit et nobis aliquando optantibus aetas
auxilium adventumque dei. nam maximus ultor,
tergemini nece Geryonae spoliisque superbus,
Alcides aderat taurosque hac victor agebat
ingentis, vallemque boves amnemque tenebant.
at furiis Caci mens effera, nequid inausum
aut intractatum scelerisve dolive fuisset,
quattuor a stabulis praestanti corpore tauros
avertit, totidem forma superante iuvencas;
atque hos, nequa forent pedibus vestigia rectis,

TESTIMONIA.

195 sq. 'semper humus' Augustinus de civ. dei XIX 12 196 sq. foribus. tabo' Nonius 391, 6 'foribus virum' Arusianus p. 213 L.

...

Servius Aen. VIII 233 197 Macrobius Sat. IV 6, 14

200 Nonius 246, 7 202 203 'tauros agebat' ars minor 536 gramm. Vatic. 207raptos' 210 sq.)

198 'huic pater' Priscianus 1206 'tergemini n. G.' Servius Aen. VII 662 Servius Aen. VIII 363 207-211 Probi in A. Mai auct. class. V 248 (om. 'versis 209 'praestanti atque' Servius Aen. X 572 209 Asper 112, 17 K.

VARIA LECTIO.

...

Pieriani 195 inacce. fam b1 Mediceus m. 1 teste Heinsio, fast. I 558 198 uulcanuf be bobstantibus Nonii exempl.

...

196 adfixu y1 afixa c 197 squallida Bentleius ad Lucani II 165: cf. Ovidii 199 ignef b SIGNIS R 200 obtantibuf 201 NAM fort. in ras. R 202 NEGE ΡΙ GERYONAE Pyb2, testatur Servius Aen. VII

662 gerione c

fuperbif y (sed

204 Ingentes b

GERYONE (corr. m. rec.) M GERYONI R gerion. b1
if fort. m. 2), be 203 HAC (H ex corr. add.) P
205 Ad b fur.if b furif y2cy, Servius: cf. 211. 219

kampus, mens tuetur Marklandus ad Statii silv. IV 6, 91

EMP

206 INTRACTATUM M inte. tatum c2 (intractatum c1)

intemptatum m

207 sq. cf. ge. IV 550 sq. 207 praeftante 71

dolisve m FUISSENT Myl Quatuor c ab b, Probi Bob. et ed. pr., gramm. Vat. 209 NEQUA continuat M

cauda in speluncam tractos versisque viarum
indiciis raptor saxo occultabat opaco:
quaerenti nulla ad speluncam signa ferebant.
interea, cum iam stabulis saturata moveret
Amphitryoniades armenta abitumque pararet,
discessu mugire boves atque omne querellis
impleri nemus et colles clamore relinqui.
reddidit una hovom vocem vastoque sub antro
mugiit et Caci spem custodita fefellit.

hic vero Alcidae furiis exarserat atro

felle dolor: rapit arma manu nodisque gravatum
robur et aërii cursu petit ardua montis.
tum primum nostri Cacum videre timentem
turbatumque oculis: fugit ilicet ocior euro

TESTIMONIA.

210

215

220

214 Priscianus 908 215 'discessu m. b.' Priscianus 773 omne ... nemus' schol. 'Leid. ge. I 378

215 sq.

217 Priscianus 773

'reddidit

vocem' Priscianus 568 Iulius Rufinianus 251 R.

218

et 224

210 CAVDA (D in ras.) R CAVDAM P SPELVNCHAM P, item 212 tractif c versis... raptor om. Probi ars minor

211 raptor op..aco c

Wakefieldus, ut Propertius V (IV) 9, 9 RAPTOS libri 212 quaerente1 72 (quaerenti 71) Querentef (f in ras.) c QVAERENTES R Quaerentif b 213 a stabulis m STATVRATA R moueret (t m. 2) y

A

γ

r

214 amphytioniadef y Amphytrioniadef b Amphitrioniadef c

RE

BITVM P HABITVM Ry PARARENT R PARABAT M 215 Difceffum

boes Prisciani p ADQVE R corr. in I) P querelif c 216 colle b derus clamare propinqui Peerlkampus more... et hoc est melius' e. q. s. Servius Pyl BOUM MRbc, testatur Priscianus

MVGIT R 219 ALCIDEAE M

Mentel. pr.
et aerii]
(?) m cf. ecl. VIII 59
yl, eleganter. oculi z

.A.

e

AETHERII M a&herii y a&herji.c et aetherii 222 trmentem (timentem m. 1) 72 223 oculof oculis... alii oculi legunt' Servius

speluncamque petit (pedibus timor addidit alas).
ut sese inclusit ruptisque immane catenis
deiecit saxum, ferro quod et arte paterna

225

pendebat fultosque emuniit obice postis,

ecce furens animis aderat Tirynthius omnemque
accessum lustrans huc ora ferebat et illuc,

230

dentibus infrendens. ter totum fervidus ira
lustrat Aventini montem, ter saxea templat
limina nequiquam, ter fessus vallé resedit.
stabat acuta silex, praecisis undique saxis
speluncae dorso insurgens, altissima visu,
dirarum nidis domus opportuna volucrum.
hanc, ut prona iugo laevom incumbebat ad amnem,
dexter in adversum nitens concussit et imis
avolsam solvit radicibus; inde repente

235

TESTIMONIA.

228 'ecce ... "Tirynthius' Arusianus p. 230 L. m.' Nonius 335, 20 Servius Aen. I 607 IV 6 V 504

231 'lustrat A. 232 'ter... re

sedit' Servius Aen. I 178 VI 846 'fessus v. r.' Isidorus orig. X 101 233 Priscianus 655 'stabat a. s. Probus de nom. 18 p. 218 Endl. Cledonius 1904 P. de gen. nom. 100, 5 H. Pompeius p. 145 L. Servius Aen. I 646 235 Arusianus p. 250 L. Servius Aen. VII 657 Iulius Rufinianus p. 255 R.

236

VARIA LECTIO.

224 PETIT PEDIB· sine interp. M 226 DEIECTIT P Delect.t y1 (Deiecit y2)

e

EMVNVIT P EMVNIT R muniit γ

m

225 inmane b immane c

227

omnem

SAXUM FERRO. M POSTIS (I corr. in E) P POSTES Myc potef b 228 TIRINTHIVS R tyrynthiufy tyrinthiuf be Lustrat omissis v. 229 sq. Peerlkampus conl. IX 57 et III 664. Legit nostra Servius. 229 hu.cb 230 infrendens (d m. 2) y FRENDENS 232 nequi. qua b Possis limina, nequiquam: distinguere.

R NEQUIQUAM. TER· M 'ter fessus valle resedit... sane quidam sic distinguunt: ter saxea tentat limina, et subiungunt: nequicquam ter, ac post: fessus valle resedit' Servius

uelle yl

R 235 cana nidis Arusiani cod. prouna y1 LAEVOM (O corr. in V) amnem Rufinianus sono commodiore

p

refedet bl 233 SILIX oportuno y oportuna be P LAEUUM MRyb leuum c 237 DEXTER. M

238 AVOLSAM Pic AĐUOLSAM M AVVLSAM P2Rɣb

inpulit, inpulsu quo maximus intonat aether,
dissultant ripae refluitque exterritus amnis.
at specus et Caci detecta apparuit ingens
regia, et umbrosae penitus patuere cavernae:
non secus ac siqua penitus vi terra dehiscens
infernas reseret sedes et regna recludat
pallida, dis invisa, superque immane barathrum
cernatur, trepident inmisso lumine manes.
ergo insperata deprensum luce repente

inclusumque cavo saxo atque insueta rudentem
desuper Alcides telis premit omniaque arma

240

245

advocat et ramis vastisque molaribus instat.

250

ille autem (neque enim fuga iam super ulla pericli)
faucibus ingentem fumum (mirabile dictu)

evomit involvitque domum caligine caeca,

TESTIMONIA.

242 et ... cavernae' Servius Aen. II 19

...

243-246 Macrobius

245 sq.

manes' No

Sat. V 16, 14 243 sq. non . . . sedes' Nonius 41, 14 'super cernatur' Diomedes 408 246 'trepident nius 408, 8 248 atque i. r.' Arusianus p. 241 L. 251 Diomedes 408 'neque pericli' de orthogr. 2798 P. Servius Aen. III 489

...

VARIA LECTIO.

239 IMPVLIT MRC

X

IMPVLSV R

INSONAT Rbcm tant yl ENTERRITUS M 241 AD PR APARVIT P umbrosaeque intus patuere cavernae omissis reliquis Peerlkampus

A.

240 Diffil

at specus

243

RESERET M inmane ybc

242 REGI M penitus] late Schraderus ex Ennii Ann. 420 faecul b SIQUA continuat M

poenitaf b

A

RESERAT PRyc1, Nonii baratrů c 246 TREPI

referet bc2, Macrobii exempl. exempl. ac b 245 diif.b DENT MPyb, Nonius, Macrobii w trepident (re in ras.) c trepidant Macrobii Par. TREPIDANTQVE R immiffo b 247 DEPRENSVMLVCE

IN

P DEPRENSVMLVCE My DEPRENSVMINLVCE Rb depn. fum in luce (n pr. in ras.) c 248 SAXOQ. INSVETA, sed ut m. 1 SAXO ATQ. INSVETA scriptum fuisse appareat, R 249 alcidef (f m. 2) y` tellif yl 251 illa cl PERICLIEST Pybc pericli, om. est, testantur Diomedes et Servius Aen. III 489 (quamquam ibi est in exempl. add.) 253 EMOVIT

prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro
fumiferam noctem commixtis igne tenebris.
non tulit Alcides animis seque ipse per ignem
praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam

255

fumus agit nebulaque ingens specus aestuat atra.
hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem
corripit in nodum complexus et angit inhaerens
elisos oculos et siccum sanguine guttur.
panditur extemplo, foribus domus atra revolsis,
abstractaeque boves abiurataeque rapinae
caelo ostenduntur, pedibusque informe cadaver
protrahitur. nequeunt expleri corda tuendo
terribilis oculos, voltum villosaque saetis
pectora semiferi atque extinctos faucibus ignis.
ex illo celebratus honos, laetique minores.
servavere diem, primusque Potitius auctor

260

265

TESTIMONIA.

255 'fumiferam noctem' Macrobius Sat. V 14, 8
agit' Servius Aen. II 609 -

257 sq. ‘qua

259 'hic. tenebris conversum a lumine' (cf. XII 172) Probi inst. I 12, 1 260 'et angit i.' Diomedes 361 261 Nonius 291, 28 Servius Aen. III 567 'et s. s. g.' Arusianus p. 263 L. 263 Priscianus 773

Priscianus 995

268 sq. 'ex illo . . . diem' 268 'ex ... honos' Asper iun. III (2726 P.)

VARIA LECTIO.

255 IGNI Pyl 256 ALCHIDES M 257 PRAECIPITI P IECIT SALTV MRb : cf. X 683 INIECIT SALTV (S add.) P iniecit faltu ye : cf. II 408 IX 553 258 ag. y NEBULAMQ. M 259 Cacum] tantum

it

Probi inst. cod. IN E TENEBRIS M incendia vana] conversum a lumine Probi inst. mouentem x 260 CONPLEXVS Pyb 261 'angit oculos non procedit. . . unde multi elidens legunt... elisos soloeco262 EXTEMPLO P EXEMPLO R exemplo b ex

phanes est' Servius

templo, al intea y P reuulfif yle

R

ALTA P: cf. ge. II 461 263 boès Prisciani

t

REVOLSIS (0 corr. in V) ADIURATAE M abiurata cl SETIS Ryc 267 adq: cl 268 illo celebratus honos] ILLO cebrat' c1 celebratur X

266 Terribilef bc
VVLTVM MRy1bc
IGNIS M171 IGNES M2PRy2bc
CELEBRATVS H in ras., sed m. ant. R

ne

MINORIS M 269 SERVARE R Seruare b
RIBBECK, VERGIL. III.

uc

altor c

6