Ardea Crustumerique et turrigerae Antemnae.
tegmina tuta cavant capitum flectuntque salignas
umbonum cratis; alii thoracas aënos

aut levis ocreas lento ducunt argento;
vomeris huc et falcis honos, huc omnis aratri
cessit amor; recoquont patrios fornacibus enses.
classica iamque sonant; it bello tessera signum.
[pars pedes ire parat campis, pars arduus altis
* pulverulentus equis furit; omnes arma requirunt.

*

635

.637

624

TESTIMONIA.

P.

634 Maximus Vict. de carm. her. 5. 6 Marius Plotius 247. 251 G. Beda 2375 P. Diomedes 495 (ubi ipse grammaticus 'lamnas' pro 'ocreas' exempli causa posuit) schol. Hor. a. p. 26 635 'vomeris . . . honos' Probi inst. I 4, 15 636 recoquunt . . . enses' addito ge. I 508 Macrobius Sat. VI 1, 63 637 'classica i. s.' Isidorus orig. XVIII 4, 5 schol. Lucani I 238 VII 476 gloss. Ziz. Petri p. 13 'it b. t. s.' Prisciani partitiones XII vers. Aen. VIII 160

VI 1, 54

625 Macrobius Sat.

VARIA LECTIO.

631 Ardua yl

Crustumeri 'quomodo dicere potuerit Vergilius, constare' negat Lachmannus Lucr. 252 'Crustumerique: mutavit, nam Crustumerium dicitur' Servius. Crustumium Goth. pr. Crustumenum Menag. pr. Poterat poeta Crustumii scribere ut ge. II 88

M

et om. R turregere cl 632 Tecmina b CAPITUTM (corr. m. 2) F FLECTU (corr. m. 2) F flectù c plectunt b falignaf m. 2 add.,

NT

nt

idem in extremo v. 633 m. ant. scriptum, sed eras. c
(crateis?) F CRATES MRybc ALII (I post. in ras.) F
m. 2 ut vid. add.) FÁ ENEOS M æneof cl

postea add., etiam literae T pars sup. m. rec.,
635 falcef cl honof, m. rec. sup. honuf b
M requoquunt c RECOCVNT FRy recocuunt b1
Claffica (ca in ras.) c

633 CRATHIS AENOS (S

634 AVT, sed A in mg.

F

LEUIS M laeuif b 636 REQUOQUONT recoquunt b2 637 It R it /// bello (t corr. ex d, b ex u, ut 624 Praf (bis) cl parant 71 Zulich. Mars

Menag. aller, Zulich. m. pr.

L

ARTIS M campis ille arduus altis Pulverulentus equis vel c. pars altus apertis P. eques Peerlkampus, qui hoc ordine versus disponit: 625. 628. 626 sq. 632-636. 629-631. 637-640 625 PVLVERVLETVS R eques Macrobii exempl.: et fortasse in Medicei archetypo ARUIS scriptum fuerat OMNIS FiMylbi

*

pars levis clipeos et spicula lucida tergent
* arvina pingui subiguntque in cote secures;]
hic galeam tectis trepidus rapit, ille frementis
ad iuga cogit equos clipeumque auroque trilicem
loricam induitur fidoque accingitur ense.

627

638

640

Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete,
qui bello exciti reges, quae quemque secutae
complerint campos acies, quibus Itala iam tum
floruerit terra alma viris, quibus arserit armis.
et meministis enim, divae, et memorare potestis:

645

TESTIMONIA.

secu

640

626 'et tergent' Probi inst. II 3, 10 Claudius Sacerdos II 110 'spicula 1. t.' Claudius Sacerdos II 167 627 'subigunt.. res' Nonius 400, 25 schol. Lucani VII 574 Servius Aen. VI 302 'loricam i.' Arusianus p. 235 L. Consentius 2055 P. 'fidoque a. e.' Arusianus p. 210 L. 641 Priscianus 1138 schol. Hor. serm. I 5, 53 645 Macrobius Sat. V 13, 9

'pandite

...

deae'

VARIA LECTIO.

626 Praf cl

cli.peof (i. e. clupeos) b TERGENT FMRbc

...

et

tergent tergunt Menag., 'tergent ab eo quod est tergeo venit, tergunt a tergo tergis, quod de usu penitus recessit' Servius. 'legimus ..tergent, quod venit a tergeo, et gunt ab eo quod est tergo' Claudius Sacerdos II 110 (cf. idem II 167) 'tergo . lectum est et tergeo, unde in Virgilio utramque declinationem indifferenter invenimus: et .. tergunt, a tergo tergis, et tergent, ergo terges' Probi inst. 627 ARBINA SVBICIVNT (om. QVE) R fecurif frementef c, item (sed f in ras.) b TREMENTIS M trementify TREAEQVOS F cli.peum b clypeum c induitur loricam humeris Arusianus 641 PANDITEA (E m. rec. corr. ex I

F

MENTIS FR 639 quogit cl

640 LVRICAM FI LORICA R haenfe c 641

X 163

591) F mouete (u eras.) y 'movete: legitur et monete' Servius: cf. 41

642 ACCITI M

COMPLERVNT R (corr. m. 2) F

quae

quemcumque (cum eras.) y 643 CVMPLERINT F

itala..
b TVM (T in ras.) R
alma (1 fort. corr. ex b) y
ui.if c

tif

645 Hinc redit P meminif b eni in ras. C

VER

644 FLORIT

ADSERIT MR

ad nos vix tenuis famae perlabitur aura.

Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris
contemptor divom Mezentius agminaque armat.
filius huic iuxta Lausus, quo pulchrior alter
non fuit excepto Laurentis corpore Turni,
Lausus, ecum domitor debellatorque ferarum,
ducit Agyllina nequiquam ex urbe secutos
mille viros, dignus, patriis qui laetior esset
imperiis et cui pater haut Medientius esset.

Post hos insignem palma per gramina currum
victoresque ostentat equos satus Hercule pulchro
pulcher Aventinus, clipeoque insigne paternum
centum angues cinctamque gerit serpentibus hydram;
collis Aventini silva quem Rhea sacerdos

650

655

TESTIMONIA.

...

647-649 'primus Macrobius Sat. III 5, 9 4, 6 650 'excepto 129 Diomedes 309 P.

Lausus' Macrobius Sat. V 15, 15 648 cf. 649 sq. 'quo... Turni' Quintilianus VIII Turni' schol. Lucani VII 585 651 Charisius 'Lausus e. d.' Charisii exc. 536, 3 K. (81 E.) 652 Servius Aen. X 183 653 sq. 'dignus esset' Priscianus 1176. 1198. 654 cui... esset' Iulius Capitolinus in vita Opilii Macrini 12 Maximi Vict. de fin. 5 gloss. p. 457 Endl. 655 Macrobius Sat. V 15, 15 656 sq. 'satus ... Aventinus' Servius Aen. IV 149

Mezentius agminaque armat om. Goth. alt. MEZENTIUS M Mesentius

Willian.

I

649 HVICIVXTA (ICIV in ras.) R HUNCIUXTA M PVLCHRIOR (H m. 2 add.) P 651 EQVvM (V m. 2 add.) P EQUUM Mybc BELLATOR R 652 AGYLLINA. M agillina y AGYLLINAE P

654

656

NEQUICQUAM Mbici 653 dignif c quae cl letior y HAVD Myb MEDIENTIVS P: cf. mus. Rhen. XII 419 sqq. MEZENTIVS MRybc 655 HOS. M PALMAM R fama Macrobii exempl. AEQVOS P ercule c 657 clippeo b1 clypeo c 658 sectam Peerlkampus ex Silio II 158 S ER P ENTIBVS (inter S et E erasa una litera, P in duarum fortasse literarum eras. spalio) R hidram b ydram c 659 SILUA M RHEA (H in ras.) Rrea y RIBBECK, VERGIL. III.

h

4

furtivom partu sub luminis edidit oras,
mixta deo mulier, postquam Laurentia victor
Geryone extincto Tirynthius attigit arva
Tyrrhenoque boves in flumine lavit Hiberas.

pila manu saevosque gerunt in bella dolones
et tereti pugnant mucrone veruque Sabello.
ipse pedes, tegimen torquens immane leonis,
horridus, Herculeoque umeros innexus amictu,
terribili inpexum os saeta cum dentibus albis
indutus capiti, sic regia tecta subibat.

660

665

669 667

TESTIMONIA.

...

661 'mixta d. m.' arva' Servius Aen. VIII 663 schol. Hor. carm. III 29, 1 665 Priscianus 764 Servius 666 'indutus terga 667 Donatus ad

660 sub... oras' Servius ecl. VIII 45 Servius Aen. IV 95 661 sq. 'postquam 202 662 schol. Hor. carm. II 14, 7 664 sq. cf. schol. Veron. 99, 1 K. Aen. XII 180 666-668 Priscianus 1185 P. leonis' (libri numero non addito) Priscianus 797

Ter. eun. II 3, 32 'cum dentibus albis' Quintilianus VIII 2, 10 cf. 6, 40 668 Arusianus p. 235 L.

TIRYNTHIVS (N m. 2) R TIRYNTIUS M thirintiuf (i pr. corr. in y) b thirinthiufc ty. rinthiuf (erasa r) y 663 Tyrreno c

hiberos Moret. sec. et tertius

ducit mentionem aliquam.

flumina yl

Hic desidero militum quos Aventinus 664-689 Veron. fol. 249 664 sq. manus

nt

C 665 pugnant (nt m. 2 add.) c abello y 666-669 De his versibus dixi TEGUMEN M teste Heinsio, Mentel. pr., x:

... Sabellae Peerlkampus

664 geru

f

in emend. Verg. p. 7

cf. III 594 TORQVENS (RQVE in ras., ut m. pr. fortasse tollens torquef ut vid. c1 rictus Peerlkampus torquens inmane c 669 huc transposui

scriptum fuerit) R

testatur Servius

INNIXVS PR: cf. IV 217 VI 281

INPLEXV R inplexum b1 os om. libri

atris Donatus 668 indutis Bothius SVBIBANT R

humeros innexus amictu Horridus Herculeo, sic regia tecta subibat Peerlkampus conl. XI 679 sqq.

Tum gemini fratres Tiburtia moenia linqunt,

670

fratris Tiburti dictam cognomine gentem,

Catillusque acerque Coras, Argiva iuventus,

et primam ante aciem densa inter tela feruntur :
ceu duo nubigenae cum vertice montis ab alto
descendunt centauri, Homolen Othrymque nivalem
linquentes cursu rapido; dat euntibus ingens
silva locum et magno cedunt virgulta fragore.

675

Nec Praenestinae fundator defuit urbis,
Volcano genitum pecora inter agrestia regem
inventumque focis omnis quem credidit aetas,
Caeculus. hunc late legio comitatur agrestis:
quique altum Praeneste viri quique arva Gabinae

680

TESTIMONIA.

6

670 'tum g. f.' Macrobius Sat. V 15, 15 672 schol. Hor. carm. I 7, 13 II 6, 5 Servius Aen. I 467 XI 465 'Catillusque acerque C.' schol. Hor. carm. I 7, 1 674 sq. ceu... centauri' Diomedes 459 P. 674 'nube nati ceu duo' Terentianus Maurus 476 678 'nec P. f.' Macrobius Sat. V 15, 15 681 cf. schol. Veron. 99, 6 K. Priscianus 760

เ

682

quique... viri' Consentius 2027 Servius Aen. VIII 561

VARIA LECTIO.

670 TVNC RC tyburtia yb1

LINQVNT RV LINQUUN Mybc

671 FRATRIS (I corr. in E) P FRATRES Myl TIBURTI M TIBVRTHI R tibuti (i pr. corr. ex y) b DE NOMINE P: cf. VIII 54 'et eam de fratris maioris nomine Tibur appellaverunt' Servius. 672 Catilluf b Catilus c CATHILLVS R Cathilufy CAFTILLUS M CATTHILLVS PV: cf. XI 640 QVE om. V 674 nubigine c 675 DISCENDUNT M omolen bomolen. c OTRYN ROTRUM M oty. rim b otyrin c otyrum, otirum, tyrrim x: cf. nov. annal. Fleckeiseni LXXVII 198

NIVALI V

676 LINQUENTES. M LIQVENTES R RAPIDO (P an B, non liq.) V: cf. 451 677 ET suprascr. P magno VIRGVLTAV UIRGULATA M 678 PRAENESTINE M

CAEDUNT M cedant y

DEFICIT R
Servius

agestia b FOCIS. M

A

orbif y 679 sq. in suspicionem vocavit Bryantus, legit 679 volcano agreSTIA V VVLCANO Pyb Vulgano c regis Peerlkampus 680 inventum creDIDIT V 681 LATELEGIO M LEGIOLATE PRVybc comitantur Mentel. tert. m. 1 682 Qui.que bc quique arva gaBINAE V qui.q: b Gabinae] Celemnae ex 739 Priscianus