parceret hospitibus quondam socerisque vocatis.
quos bonus Aeneas haut aspernanda precantis
prosequitur venia et verbis haec insuper addit:
'quaenam vos tanto fortuna indigna, Latini,
inplicuit bello, qui nos fugiatis amicos?
pacem me exanimis et Martis sorte peremptis
oratis? equidem et vivis concedere vellem.
nec veni, nise fata locum sedemque dedissent,
nec bellum cum gente gero: rex nostra reliquit
hospitia et Turni potius se credidit armis.
aequius huic Turnum fuerat se opponere morti.
si bellum finire manu, si pellere Teucros
apparat, his mecum decuit concurrere telis:
vixet, cui vitam deus aut sua dextra dedisset.
nunc ite et miseris supponite civibus ignem.'
dixerat Aeneas. illi opstipuere silentes
conversique oculos inter se atque ora tenebant.
tum senior semperque odiis et crimine Drances
infensus iuveni Turno sic ore vicissim

105

110

115

120

TESTIMONIA.

112 Probi inst. I 14, 3 Charisius 239 Diomedes 449 Servius Aen. XI 130 118 'vixet ... deus' Probi inst. I 18, 6 'vixet' Claudius Sacerdos I 96

121 Priscianus 991

Donatus ad Ter. hec. V 2, 13

122 sq. 'semper ... Turno'

scr.c mortif y1 112 uenisse Charisii cod., ut veni nise scriptum

fuisse appareat. UENINISI MPRyb ueni ni c, Probi inst. cod. fedem////que b 113 gentem yl reliquid b

ras.) y 116 manus yl

S

CVI P 119 MISERI P

117 decuit mecũ cm

114 credidit (didit m. 2 in concurre y 118 sua]

T

121 ADQVE R hora c 122 HUNC M huic susp. Wagnerus

VS

que om. c 123 INFENSI M Infeffuf infestus Menag. all. orsa vi

cissim Ore refert m

orsa refert: o fama ingens, ingentior armis

vir Troiane, quibus caelo te laudibus aequem?
iustitiaene prius mirer belline laborum?

125

124 'o

125 126 Priscianus 1031.

124 sq. o ... Troiane' Macrobius Sat. VI 2, 33 armis' Arusianus p. 236 L. 'o f. i.' Emporius rhet. 304 C. 'quibus . . . aequem' Servius Aen. X 548 XI 508 1081. 1184. 1186. 1189 129 'quaerat s. f. T.' Donatus ad Ter. hec. 131 Servius Aen. XII 192 'saxaque s. 132 ore f. Diomedes 424

V 1, 19 Phorm. II 1, 67

u.' Donatus ad Ter. hec. II 1, 17 133 'et pace s.' Priscianus 692 'pace s. bis senos p. d.' Suetonius verb. diff. p. 315, 5 Rothii 135-138 'ferro . . . gementibus' Asper

114, 5 K. 135 sq. ferro ... pinus' Priscianus 717 fraxinus' Priscianus 652. 763

'ferro...

VARIA LECTIO.

06 M ingencior y

124 refert o fama] TOFA in ras. R 125 caelo] EGO R 126 IVSTITIAE Pybcm IUSTITIA MR iustitiane... sed invenitur etiam iustitiaene... quod est aplius' Priscianus 1081 'iustitiae, laborum genitivum pro ablativo. si autem iustitiae legeris, subaudiendum iustitiae laudibus, si iustitia, subaudiendum praeditum Servius bellinae y1 LABORVM (V fort. corr. ex E) P LABOREM 127 refemufy referimus b1 128 TE (T in ras.) P qua]

Ry2

va

Q P

re

E

130 mororu (moerorum?) c 131 fubuectari c1 SVBIECTARE
humerif yc TROIANA

(I corr. in V m. rec.) P, ut Lucretius VI 700
M iuuabat yl 134 SILUAM M IMPVNE R
Pieriani icta 'antiquissimus' Pierii, & ut VI 180
bipinni fluctuant Prisc. libri
PRybc, Priscianus PINOS M

135 acta aliquot' inter bipenni et PINVS

136 altas 2, Prisciani exempl.

robora nec cuneis et olentem scindere cedrum
nec plaustris cessant vectare gementibus ornos.

Et iam Fama volans, tanti praenuntia luctus,
Euandrum Euandrique domos et moenia replet,
quae modo victorem Latio Pallanta ferebat.
Arcades ad portas ruere et de more vetusto
funereas rapuere faces; lucet via longo
ordine flammarum et late discriminat agros.
contra turba Phrygum veniens plangentia iungit
agmina. quae postquam matres succedere tectis
viderunt, maestam incendunt clamoribus urbem.
at non Euandrum potis est vis ulla tenere,
sed venit in medios. feretro Pallanta reposto
procubuit super atque haeret lacrimausque gemensque,
et via vix tandem voci laxata dolorest.

140

145

150

TESTIMONIA.

140 'Euandrum

domos' Probi inst. I 3, 1 142 'Arcades ruere' Quintilianus VIII 6, 21 142 sq. et... faces' schol. Persii III 103 143 sq. 'lucet agros' Servius Aen. V 4 148 Diomedes 331 Priscianus 708 schol. Persii IV 13 151 Servius Aen. XII 47

...

140 domuf y1b, Probi inst. cod. REFLET (F corr. in P) P REPLET M cf. IX 39 141 Quo cl ferebat. (t m. 2 in ras.) y

142 AT M1P Arcades et

'Arcades ad portas ruere . . . mulla tamen exemplaria:

portis ruere' Servius 143 fafcef y1

bc iung& cl IUNGUN Mь

A

T

144 difcrimin& y

145 frigû

148 AD R

eft in

A

e r

146 MARES P

ras. b
149 FERETPRO M PHERETRO R fr&o y
cf. VI 50+ PALLANTE PRybcmy, confirmat Servius
BIT R ADQVE R
S
LACRIMAN P

P

E

PALLANTÈ M :

150 PROCVM

HERET M heret (t in ras.) b herent y1 HAERENS

151 Ut bx VOCIS Py UOCES (E corr. in I) M DOLOREST MY DOLORE EST Rbc vocis laxata dolori est coni. Heinsius, et dolori est Servius Danielis Aen. XII 47, quamquam ibi

'non haec, o Palla, dederas promissa parenti,

vota precesque meae! tuque, o sanctissima coniunx,

felix morte tua neque in hunc servata dolorem!

contra ego vivendo vici mea fata, superstes

160

restarem ut genitor. Troum socia arma secutum

obruerent Rutuli telis! animam ipse dedissem

atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret!
nec vos arguerim, Teucri, nec foedera nec quas
iunximus hospitio dextras: sors ista senectae

165

TESTIMONIA.

152 Servius ecl. III 75 Aen. VIII 537 154 sq. 'haud . . . decus' Macrobius Sat. IV 6, 8 158 sq. 'tuque tua' Macrobius Sat.

III 3, 6

VARIA LECTIO.

quoque dolore est Regin. exhibet (in Par. deest locus). 152 'duplex expositio est. aut enim hoc dicit: non mihi talia promittebas, ut crederem caulius te dimicaturum. . . aut certe non pro nonne et nempe accipiamus' Servius PALLAS Pу1 Palla testatur Servius ecl. III 75

S

DEDERAT P promifa b PARENTI libri alii non parenti, sed petenti legunt' Servius. precanti Peerlkampus. Alii post parenti fortiter interpungunt, ego sic intelligo: 'quae mihi promiseras ut cautus fores non congruunt cum his quae nunc video.' idem quod utinam hic esse putabat Faber Macrobii Par. 1, haud male : cf. X 325

153 ut in ras. b AVT R ut
154 HAUD MPybc
155 CERMINE R

N

gaudia 156 MI

coiunx b 159 NEC Pylb

SERE Ry 158 PRAECES M PROCES P 160 EGO (G m. 2 add.) P UICI. MEA FATA. M 'vici mea fata ... multi sic distinguunt: contra ego vivendo vici, vitam scilicet filii, i. e. supervixi. . . ut mea fata per exclamationem dictum sit' Servius SVPERSTENS (NS item suprascr., sed eras.) P superstes. (f ult. m. 2 in ras.) y

debita erat nostrae. quod si inmatura manebat
mors gnatum, caesis Volscorum milibus ante
ducentem in Latium Teucros cecidisse iuvabit.
quin ego non alio digner te funere, Palla,
quam pius Aeneas et quam magni Phryges et quam
Tyrrhenique duces, Tyrrhenum exercitus omnis.
magna tropaea ferunt, quos dat tua dextera Leto:
tu quoque nunc stares inmanis truncus in armis,
esset par aetas et idem si robur ab annis,
Turne. sed infelix Teucros quid demoror armis?
vadite et haec memores regi mandata referte:
quod vitam moror invisam Pallante perempto,
dextera causa tuast, Turnum gnatoque patrique

170

175

TESTIMONIA.

169 Priscianus 702. 758 Probi inst. I 10, 3 173 sq. Priscianus 1031 174 Priscianus 1144 175 Abbo Floriacensis in A. Mai auct. class. V 336 178 Turnum g. p.' Charisius 248 Diomedes 435

VARIA LECTIO.

166 quof 71

SIAMMATVRA P fi iam matura y RVM (L fort. in ras.) R VOLSCORVM (0 pr.

MILLIBVS R MELLIB. (E corr. in I) M

167 VOLSCOcorr. in V) P uulfcorum c

Py2, Servii Par. Regin. iuuabit (bit in ras.) b

r&

168 cediffe cl IVVABIT

ret

iuuabit (corr. m. ant.) c

...

iuuabat 71 iuuabat 73 IUUARET M IVVARE R 169 'digner.. alii dignem legunt iuxta veteres' Servius

170 et quam... omnis pro

172 'versum hunc non habet codex vetustus' ed. Ven. 1544 TROPEA