abnueram bello Italiam concurrere Teucris.

quae contra vetitum discordia? quis metus aut hos
aut hos arma sequi ferrumque lacessere suasit?
adveniet iustum pugnae (ne arcessite) tempus,
cum fera Carthago Romanis arcibus olim
exitium magnum atque Alpes inmittet apertas:
tum certare odiis, tum res rapuisse licebit.
nunc sinite et placitum laeti componite foedus.'

Iuppiter haec paucis; at non Venus aurea contra
pauca refert:

10

15

‘o pater, o hominum rerumque aeterna potestas!
(namque aliud quid sit, quod iam inplorare queamus?)
cernis ut insultent Rutuli Turnusque [feratur
per medios insignis equis tumidusque] secundo

20

TESTIMONIA.

8 Arusianus p. 210 L. Servius Aen. I 261 'abnueram' schol. Veron. 102, 31 K. 9'aut hos' schol. Veron. 103, 1 K. 13 'Alpes i. a.' Isidorus orig. XIV 8, 13 schol. Lucani I 183 16 Iuppiter haec p.' Servius Aen. X 621 'at ... contra' Servius ge. I 431 schol. Hor. carm. III 1, 5 'potestas' schol. Veron. 103, 2 K. 'tumidusque feratur' schol. Iuvenalis VIII 40

VARIA LECTIO.

18

20

bl

tum res

I

13 EXITUM M ADQVE R IMMITTET V 14 tum ceRTARE V - licebit V licebit] E in ras. P 15 nunc cOMPONITE V LAETI PLACIDUM M placidum 72 placitum Servius confirmat COMPONITE MRь CONPONITE Py

phoeduf y
18 PAter

16 iuppiter - aT V aeternA V OHOMIin mg. † regûq; (g corr. in r) b 19 namque implorarE V

US

QVEAMus V QUEA' M queamuf

nun. bi 17 pauca refert V NVM P OMNIVM R diuuinque in ras., diuuq: cm, schol. Hor. cf. XII 829 ALIVT MP IMPLORARE Rb (amuf in ras.) b QVIEAMVS P γ TVRNOS (0 corr. in V) P Q. m. 2 sup. R SECUNDO M tumidusque feratur schol. Iuvenalis 21 intra lineas insertus in M, interpretatur Servius: cf. XII 478 Non eques, sed pedes pugnaverat Tur

nus. per secundo V

V

20 cernis - feratVR V r&uli

Marte ruat? non clausa tegunt iam moenia Teucros :
quin intra portas atque ipsis proelia miscent
aggeribus moerorum et inundant sanguine fossas.
Aeneas ignarus abest. numquamne levari

obsidione sines? muris iterum imminet hostis
nascentis Troiae [nec non exercitus alter;]

atque iterum in Teucros Aetolis surgit ab Arpis
Tydides. equidem credo, mea volnera restant
et tua progenies mortalia, demoror arma.
si sine pace tua atque invito numine Troes
Italiam petiere, luant peccata neque illos

25

30

999

29 'equidem restant' Servius Aen. VIII 385
tua' Alcuini gramm. 2140 P.

'si...

'si

31 Priscianus

numine' Ser

vius Aen. IV 56 33 sq. si ... dabant' schol. Hor. carm. saec. 37 34 'quae dabant' Servius Aen. X 65 36 Servius Aen. I 39

Marte ruat (arte ruat in ras.) b quo servato non claustra tegunt, non 23 QVin V 24 cf. ADQVE R MOERORVM (OE corr. in V) P moerorum

22 marte tEVCROS V c1 CLAUSTRA M: cf. IX 758, moenia Wakefieldus, non male XI 382 AGGeriBVS V

testatur

MRC

nec...

SANguine V

(moe in ras.) b merorum c2 MURORUM MRVycl moerorum Servius FOSSAS Pyb, Servius fosSAS V FOSSAE 25 numquam] QVA in ras. R LEvari V 27 troie y alter hemistichium frigere sensit Heynius, non interpretatur Servius 28 ADQVE R &olif y SURGET Myb 29 Tididef yc VOLNERA (0 corr. in V) P VVLNERA Rybc 30 MORTALIA P nomine y, Prisciani Par. R et Bong. Teucri

ADQVE R inui. to b
Prisciani w exc. Sangall.

34 cur m. 2 suprascr. c
IVRA R POTES R
VI 123. 601 VIII 483

31

36 referam m memorem Servius Aen. I 39 ut ericeno (eroecino?) cl li.tore blittore c

Aeolia excitos aut actam nubibus Irim?
nunc etiam manis (haec intemptata manebat
sors rerum) movet et superis inmissa repente
Allecto, medias Italum bacchata per urbes.
nil super imperio moveor: speravimus ista,
dum fortuna fuit; vincant quos vincere mavis.

si nulla est regio, Teucris quam det tua coniunx
dura, per eversae, genitor, fumantia Troiae
excidia obtestor, liceat dimittere ab armis
incolumem Ascanium, liceat superesse nepotem.
Aeneas sane ignotis iactetur in undis

et, quamcumque viam dederit Fortuna, sequatur:
hunc tegere et dirae valeam subducere pugnae.
est Amathus, est celsa mihi Paphus atque Cythera

40

45

50

TESTIMONIA.

...

44 sq.

42 'nil . . . moveor' Diomedes 407 anon. de orthogr. 2798 P. 'si . . . dura' Iulius Rufinianus p. 271 P. Servius Aen. X 72 'quam dura' Servius Aen. II 7 45 sq. 'per obtestor' Donatus ad III 3, 27 47 liceat s. n.' Nonius Servius Aen. I 267 50 Servius

Ter. Andr. I 5, 56 III 3, 9 hec. 393, 22 Claudius Sacerdos I 120 Aen. I 678

...

45 'coniunx dura: hic distinguendum' Servius EUERSAE M euerfe y troie y 46 LICET R liceat (im. 2) y DEMITTERE

F

SPVMANTIA P

Py 47 Incolumen c 48 PROCVL R pcul (cul in ras.) c sane Servius lestatur iactetur ignotif (iactetur in ras.) b INVNDIS (VNDIS eras., m. 2 ORIS) P: cf. ge. III 225 inorif, at inundif y 49 cf. XI 128 QVACVMQVE P ut XII 626, haud male 50 DIRAE P dire y DVRAE R pugne y 51 amathof/// (hof in ras.) b est om. m CELSA MIHI PAPHUS MPbc, et nisi quod PAPHOS Rm celfa.mihi paphuf y celsa Paphos 'expositus Palatinus cod.' Pieri, Menag. pr., Servi exempl. ADQVE R cythera bc CYCHERA M CYTHERA, add. in mg. alta P ALTA CYTHERA R : cf. 86 alta cythera y

Idaliaeque domus: positis inglorius armis

exigat hic aevom. magna dicione iubeto

Carthago premat Ausoniam: nihil urbibus inde

obstabit Tyriis. quid pestem evadere belli
iuvit et Argolicos medium fugisse per ignes

55

totque maris vastaeque exhausta pericula terrae,

dum Latium Teucri recidivaque Pergama quaerunt?
non satius cineres patriae insedisse supremos

atque solum, quo Troia fuit? Xanthum et Simoenta
redde, oro, miseris iterumque revolvere casus
da, pater, Iliacos Teucris.' tum regia Iuno
acta furore gravi quid me alta silentia cogis
rumpere et obductum verbis volgare dolorem?
Aenean hominum quisquam divomque subegit
bella sequi aut hostem regi se inferre Latino?
Italiam petiit fatis auctoribus (esto)

TESTIMONIA.

59 Arusianus p. 236

63 sq. 'quid

60

65

vulgare' Nonius 182, 29

'quid... rumpere' Macrobius Sat. IV 2, 2 Nonius 382, 27 Servius Aen. II 129 III 246 63 'quid me a. s.' schol. Veron. 103, 5 K. 65 'Aenean h. q.' Probi inst. I 4, 21 Diomedes 425 747 'fatis' schol. Veron. 103, 8 K.

67 Priscianus

VARIA LECTIO.

52 ingloriif 71 ingloriˇf y2 53-77 Veron. fol. 241
AEVOM (O corr. in V) P AEVVM MRV71bc
AVSONiaM V NIL Pyb

iuBETO V 54 Cartago b

53 EXIGET ditione yc

55 tiriif y

FVgisse per

59 CI.

pericuLA V 58 REDIVIVA R
quAERVNT V
cineres Troiae Arusianus
XAnthum et simoeNTA
61 revolvere V

́recidiva, renascentia' Servius RECIDiva NERES PATRIOS R PATRIAE CINERES Py insedisse supremos V 60 ADQVE Rc1

1

Ꮴ xantum y SEMOENTA M fimohenta c

teucri b Tum - iuNO V TVM (T in ras.)

63 graVI V

62

ne c alta V 64 OBDVITVM V VOLGARE (0 corr. in V) P VVLGARE MRVylbc uigilare m 65 Aeneam yc DIVOM (O corr. in V) P DIVVM MVybc 66 regi. b regif cl 67 petiit fatis bc, Prisciani

I

exempl: PETIT FATIS M PETIT FATIS PRV peti.it fatify fatis

Cassandrae inpulsus furiis: num linquere castra
hortati sumus aut vitam committere ventis,

num puero summam belli, num credere muros
Tyrrhenamque fidem aut gentis agitare quietas?
quis deus in fraudem, quae dura potentia nostra
egit? ubi hic Iuno demissave nubibus Iris?
indignum est Italos Troiam circumdare flammis
nascentem et patria Turnum consistere terra,
cui Pilumnus avos, cui diva Venilia mater:
quid face Troianos atra vim ferre Latinis,

70

75

arva aliena iugo premere atque avertere praedas?
quid soceros legere et gremiis abducere pactas,
pacem orare manu, praefigere puppibus arma?

80

TESTIMONIA.

68 Cassandrae i. f.' schol. Veron. 103, 9 Servius Aen. X 110 'linquere c.' Diomedes 436

...

Andr. IV 3, 1 72 sq. 'quis
'quae egit' Servius Aen. X 44
R.

...

71 Tyrrhenamque f.' Donatus ad Ter. Iuno' Iulius Rufinianus p. 271 R. 74-77 Iulius Rufinianus p. 270 'cui P. a.' Servius Aen. VI 90 L. Servius Aen. VI 90 78

76 cf. schol. Veron. 103, 11 K. 'cui diva V. m.' Arusianus p. 248 'arva premere' Nonius 192, 28 79 'et pactas' Donatus ad Ter. hec. V 1, 21 Nonius 439, 12 Arusianus p. 213 L. Aen. I 183

...

80 Servius

VARIA LECTIO.

A

u

petiit nonnulli admodum vetusti' Pieriani, quod probare videtur etiam Lachmannus Lucr. 208 68 Caffandre y IMPVLSVS R inpulfif e LINQVERE P 69 uentif, al teucrif y ut XII 60 ventis Servius legit 70 Non puero y NON PVERO P 71 Thyrrenam (r post. e corr.) y Thyrrenam b Tyrrenam c VE RVc, in ras. b aut] ET R gentef c agittare y 72 QVAE P NOSTRA PRVybc, Servii exempl., Iulius Rufinia nus NOSTRI M: conferunt VIII 514 73.ubi b HINC Miuno/// c 74 INDignuM EST V succendere Rufinianus: cf. IX 153 75 nascen76 om. Rufinianus AVOS (0 corr. in V) P AVVS MRybc AvoS V VENELIA PY1 VEN.LIA V uenia c mater V 77 FACERE R facE V ATRAM Pyl atra Servius FErre V //ferre b 78 sq. inverso ordine m 78 pmere (pm in ras.) b ADQVE R leg. crit. 20

teM V

diun/// cl

evertere m

re

lege b

pdă c 79 socios legere Hoffmannus spici

i

gremif c 80 MANVET R prefigere y