aut rastris terram domat aut quatit oppida bello.

omne aevom ferro teritur, versaque iuvencum

terga fatigamus hasta; nec tarda senectus

610

debilitat vires animi mutatque vigorem:

canitiem galea premimus, semperque recentis
comportare iuvat praedas et vivere rapto.
vobis picta croco et fulgenti murice vestis,
desidiae cordi, iuvat indulgere choreis,

et tunicae manicas et habent redimicula mitrae.

o vere Phrygiae (neque enim Phryges), ite per alta
Dindyma, ubi adsuetis biforem dat tibia cantum.
tympana vos buxusque vocat Berecyntia Matris

TESTIMONIA.

615

608 Nonius 272, 17 609 'omne... teritur' Priscianus 1177. 1197 609 sq. 'versa hasta' Nonius 304, 3 Charisius p. 243 Diomedes 373. 446 Cledonius 1884 Beda de metr. 2347 P. Isidorus orig. I 33, 12 Claudius Sacerdos I 115 Pompeius 442 L. 610 Charisius p. 4 'terga f. h.' Maximus Vict. de fin. 5 p. 457 Endl. Sergii fragm. 9 p. 198 Endl. Sergius in Donat. 7 p. 478 Endl. (1830 P.) Servius de ult. syll. 1802 Marius Victorinus 2472 Diomedes 425 P. Martianus Capella III 278 Pompeius 33. 47 L. 612 'canitiem g. p.' Seneca de otio 1, 4 Nonius 365, 12 614 Nonius 3, 16 615 iuvat i. c.' Servius Aen. VI 643 616 Gellius VI 12, 6 Nonius 350, 22. 536, 22 Aldhelmus in A. Mai auct. class. V 530 617 o... Phryges' Macrobius Sat. V 9, 13 Nonius 3, 18 schol. Lucani V 358 Servius Aen. I 468 IV 215

617 sq. 'ite ... cantum' 619 sq. tympana Idaeae' schol. 'buxus ... Idaeae' Servius Aen. XII 764

'o... Phrygiae' schol. Iuvenalis II 65
schol. Hor. carm. IV 1, 22
Hor. carm. III 19, 18

619 Cledonius 1896 P.

...

VARIA LECTIO.

608 Aud c DVOMAT P

V

cuatit Nonii exempl.

opida y 609 aeuom y AEVVM MRbc

te.ritur

610 TERGA M sera Leid. pro varia lectione. aliis sera senectus' Servius 612 PRAEMIMUS M 613 cf. VII 749

CONPORTARE Pyb et in ras. b

coreif c 616 ante 615 poni malit Heynius.

(corr. in 0) M

UIRI R frigie b

γ TERRITVR P

Dindim. a b ADSVETVS (V alt. in ras.) P adfu&uf 71

M

BIFORE MP

619 Timpana b uocant bcx berecynthia y berecinthia b VERE

E

CYNTHIA R BERECHYNTIA M berechyntia c

Idaeae: sinite arma viris et cedite ferro.'
Talia iactantem dictis ac dira canentem
non tulit Ascanius, nervoque obversus equino
intendit telum diversa que bracchia ducens
constitit, ante lovem supplex per vota precatus:
'Iuppiter omnipotens, audacibus adnue coeptis.
ipse tibi ad tua templa feram sollemnia dona
et statuam ante aras aurata fronte iuvencum
candentem pariterque caput cum matre ferentem,
iam cornu petat et pedibus qui spargat harenam.'
audiit et caeli genitor de parte serena

620

625

630

intonuit laevom, sonat una fatifer arcus:

ecfugit horrendum stridens adducta sagitta

perque caput Remuli venit et cava tempora ferro
trasigit. 'i, verbis virtutem inlude superbis!
bis capti Phryges haec Rutulis responsa remittunt,'

635

TESTIMONIA.

624 Cledonius 1884 P. 625 Servius ecl. IV 50 Sat. III 5, 8 Servius ge. II 395 Aen. III 21 V 366 schol. Lucani I 611

634 'i... superbis' Arusianus p. 235 L.
635 bis c. P.' Servius

'verbis . . . superbis' Servius Aen. II 64

MP

tert.

P.

624 SUPLEX M

folemnia y
Spurgat yl

AUDIT R

praecatufy 625 o'mpf bc

T

annue c 626 AT 627 FRONDE P 629 ecl. III 87 om. Goth. HARENAM (ARENA in ras.) R arenam c 630

631 LAEVVM P2Rɣb leuum c LETIFER Pycm, ut X 169 632 Ecfugit b1 ETFVGIT PRy2c, Pieriani EFFUGIT My1 'et fugit, melius effugit (efugit Regin. effudit Paris.)' Servius ADLAPSA Py, ut 578 et XII 319 elapfa cm 633 CAPVTFREMVLI P CAPUTTREMULI 634 TRANSIGIT P TRANSADIGIT R: cf. XII 276 Tranfiit ut vid. 71 : cf. 413 XII 926 TRAICIT M ut X 400 XI 685 Traicit b Traiecit 72cm I. suprascr. M, eras. b, om. Rm ii eras.

M

y

635 hec m. rec. in

ras. c

RUTULIS M rutilif b

hoc tantum Ascanius. Teucri clamore secuntur
laetitiaque fremunt animosque ad sidera tollunt.
aetheria tum forte plaga crinitus Apollo
desuper Ausonias acies urbemque videbat,

nube sedens, atque his victorem adfatur Iulum:
'macte nova virtute, puer: sic itur ad astra,
dis genite et geniture deos. iure omnia bella
gente sub Assaraci fato ventura resident,
nec te Troia capit.' simul haec effatus ab alto
aethere se misit, spirantis dimovet auras
Ascaniumque petit. forma tum vertitur oris
antiquom in Buten (hic Dardanio Anchisae
armiger ante fuit fidusque ad limina custos,

640

645

640 ADQVE R affatur c 641 sic] hac Seneca epist. 73

genitur. b 643 afaraci b

residunt x 644 TROIANA M

642 Diif b

refident (e post. corr. ex u, ut vid.) y

mi

affatus m 645 SEMISIT Pyl fenfit c SPIRANTES M2 DEMOVET R

SEMITTIT My2b SEMITTITET R 646 FORMA PRbc forma y FORMAM, sed M post. abras., M: cf. XII 224

A

647 ANTIQVOM P1 ANTIQVVM P2Rybc ANTIQV·O·M_M butem c qui Servius Aen. I 726- 649 Tunc b Hunc c ADDIDIT (A m. 2 add.) P 650 sq. cf. IV 558 sq. 651 CRINES R FLAVOS R, m. rec. in ras. c : ex IV 559 652 ADQVE R affatur c

cetera parce, puer, bello.' sic orsus Apollo
mortalis medio aspectus sermone reliquit

et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
adgnovere deum proceres divinaque tela
Dardanidae pharetramque fuga sensere sonantem.
ergo avidum pugnae dictis ac numine Phoebi
Ascanium prohibent, ipsi in certamina rursus
succedunt animasque in aperta pericula mittunt.
it clamor totis per propugnacula muris,
intendunt acris arcus ammentaque torquent.
sternitur omne solum telis, tum scuta cavaeque
dant sonitum flictu galeae, pugna aspera surgit:
quantus ab occasu veniens pluvialibus haedis

TESTIMONIA.

656 'cetera

660

665

...

653 'sit s. A.' Probi inst. I 9, 9 653 sq. 'sit... tuis' Priscianus 583. 730. 1244 bello' Servius Aen. X 133 656 sq. sic o. A. mortalis visus' Diomedes 373 660 'pharetram . . sonantem' Servius Aen. IV 149 661 sq. ergo prohibent' Priscianus 1123 661 'ergo dictis' Arusianus p. 210 L. 665amentaque t.' gloss. in Barthii adv. XXXVII 5 telis' Nonius 389, 16 668 sq. quantus . . . humum' schol. Hor. carm. III 7, 6 668 'quantus ab o.' Probi inst. I 6, 9 'pluvialibus h.' schol. Hor. carm. III 1, 24 Servius ge. I 205

...

6

666 'sternitur

VARIA LECTIO.

653 aeNide (Ni in ras. trium lit.) b aenidae Probi cod. AENEADAE Raeneidae Aeneide Servius Aenide testatur Priscianus Post telis NVMANVM (N alt. in ras., m. 1 fort. LI) P 654 OPPETIISSE P Opp&iffe 7 OPPETISSE y appollo y 657 Mortalef c

interp. P IMPVNE Rb numanum (a in ras.) b

MR tuis] T in ras. P
MPR afpectu, in mg. at uifuf y: cf. IV 277 visus Diomedes

c

IV 278 659 Agnouere e procere' y numina y 664 ID Py ET M1

665 acres c

ut vid. P

ASPECTV

658=

661 AC fort. in ras. R ET M CLAMOR TOTIS. P totif clamor c

ARMENTA R 666 caue y 667 dant] NT in ras. SONITVM P fluctu y1 ADFLICTV R ATFLICTU M ad flictum Paldamus 'flictu pro afflictu' Servius 668 QUANTUS M PLUBIALIB. M aedify HERBIS R

verberat imber humum, quam multa grandine nimbi
in vada praecipitant, cum Iuppiter horridus austris
torquet aquosam hiemem et caelo cava nubila rumpit.

670

Pandarus et Bitias, Idaeo Alcanore creti,
quos Iovis eduxit luco silvestris Iaera
abietibus iuvenes patriis et montibus aequos,
portam, quae ducis imperio commissa, recludunt,
freti animis, ultroque invitant moenibus hostem.
ipsi intus dextra ac laeva pro turribus adstant,
armati ferro et cristis capita alta corusci:
quales aëriae liquentia flumina circum,
sive Padi ripis Athesim seu propter amoenum,
consurgunt geminae quercus intonsaque caelo
attollunt capita et sublimi vertice nutant.

675

680

TESTIMONIA.

671 'torquet a. h.' Servius Aen. I 108 VIII 429 bius Sat. V 11, 26

675-682 Macro

679 sq.

675 Nonius 249, 12 Servius Aen. III 428
677 Servius Aen. VIII 653
'quales ... ripas' Diomedes 459

676

'pro

'freti a.' Arusianus p. 231 L. t. a.' Charisius 209

680 Priscianus 981

VARIA LECTIO.

in I) P aequif 71 675 est commissa Macrobii Salisb. 676 animis Peerlkampus: cf. 703 ARMIS libri 677 hac y

leua y

RUSCANT M coruscis Macrobii exempl. 679 QUALIS M

678 CO

LIQUEN

TIA MPR, Diomedis exempl. lique.tia (erasa ǹ) yb liquetia c, Oblongus Pierii, & Liquetia legendum est, non liquentia' Servius: cf. Plinius χ n. h. III 18, 126, qui Liquentiam appellat. Inde a Vergilio adiectivum Liquentia factum esse sibi persuasit Paldamus.

680 ripas Diome

dis exempl. AHTESIM P ATESIM Mc a. tefim y athefin b

E

AMONVM R

RIBBECK, VERGIL. III.

11