quas ibi tum ferro strages, quae funera Turnus
ediderit, quem quisque virum demiserit Orco;
et mecum ingentis oras evolvite belli.

Turris erat vasto suspectu et pontibus altis,
opportuna loco, summis quam viribus omnes
expugnare Itali summaque evertere opum vi
certabant, Troes contra defendere saxis
perque cavas densi tela intorquere fenestras.
princeps ardentem coniecit lampada Turnus
et flammam adfixit lateri, quae plurima vento
corripuit tabulas et postibus haesit adessis.
turbati trepidare intus frustraque malorum
velle fugam. dum se glomerant retroque residunt
in partem, quae peste caret, tum pondere turris
procubuit subito el caelum tonat omne fragore.

et meministis enim, divae, et memorare potestis.

530

535

540

529

TESTIMONIA.

528 Macrobius Sat. VI 1, 18

535 Isidorus orig. IX 3, 21 Aldhelmus de re gramm. in A. Mai auct. class. V 590 537 'et ... adesis'

233 L.

...

'postibus h. a.' Servius Aen. caret' Arusianus p. 258 L.

Priscianus 892. 893 Arusianus
IX 762 539 sq. 'dum ..

TVM FRb TVNC MPуc

528 ingentef cl

VARIA LECTIO. 526 SIBI R EUOLUITE M 529 = VII 645 : om. FMPуbcmy, non legit Servius (nam quod ad h. v. in interpolatis libris saeculi XV, velut Bononiensi, extat scholion deest in Paris. Regin.) MORARE R 530 fubfpecu c 531 Oportuna be omnif yle 532 ITALIS R 533 TROESACRI CONTRA R 534 INTVRQVERE PI INTORQUE·.·.·RE M FENESTRAS 535 PRINCEPS M LAMPADA P 536 QVAE P Io. Schraderus ADESIS Pyb, testantur Servius et Priscianus (adessis

P

НА

537 pontibus

Prisciani Sangall. Grut. Carolir.) ADHESSIS R ADESIS M ad.efif c adhaesis Arusiani Gud. aenis eiusdem Ambr. 538 malorum (1 corr.

semineces ad terram, immani mole secuta,
confixique suis telis et pectora duro
transfossi ligno veniunt. vix unus Helenor

et Lycus elapsi. quorum primaevos Helenor,
Maeonio regi quem serva Licymnia furtim
sustulerat vetitisque ad Troiam miserat armis,
ense levis nudo parmaque inglorius alba;
isque ubi se Turni media inter milia vidit,
hinc acies atque hinc acies adstare Latinas:
ut fera, quae densa venantum saepta corona
contra tela furit seseque haut nescia morti
inicit et saltu supra venabula fertur,

545

550

haut aliter iuvenis medios moriturus in hostis
inruit et, qua tela videt densissima, tendit.

555

at pedibus longe melior Lycus inter et hostis

inter et arma fuga muros tenet altaque certat

prendere tecta manu sociumque attingere dextras.
quem Turnus, pariter cursu teloque secutus,

TESTIMONIA.

544 'Helenor' Probi inst. II 1, 33 546 sq. Macrobius Sat. V 12, 9 548 Nonius 554, 24 'parmaque i. a. Servius Aen. VII 796 · 551-553 Macrobius Sat. V 13, 25 553 'supra v. f.' Nonius 555, 29 557 sq. 'alta . . . dextras' Priscianus 743 559 sq. quem victor' Nonius 329, 17

เ

y, legit Servius. LUCUS M licuf (1 in ras.) b VOS P PRIMAEVVS MRc pri. m..

fort. ex a) y

uf bi elenor
SERVAT R

quem (e m. 2, corr.
M1P 548 leui Nonii o exc. Bamb.

R

V

nodo b

HAVD

551 fepta c 552 fuit 72 R V IT (V in ras.) P ruit 71

increpat his victor: 'nostrasne evadere, demens,

560

Martius a stabulis rapuit lupus. undique clamor
tollitur: invadunt et fossas aggere complent;
ardentis taedas alii ad fastigia iactant.

Ilioneus saxo atque ingenti fragmine montis
Lucetium portae subeuntem ignisque ferentem,
Emathiona Liger, Corynaeum sternit Asilas,
hic iaculo bonus, hic longe fallente sagitta,
Ortygium Caeneus, victorem Caenea Turnus,
Turnus Ityn Cloniumque, Dioxippum Promolumque
et Sagarim et summis stantem pro turribus Idan,
Privernum Capys. hunc primo levis hasta Themillae
strinxerat: ille manum proiecto tegmine demens

570

575

TESTIMONIA.

560 sq. 'nostrasne bius Sat. V 12, 12 Servius Aen. I 273

manus' Nonius 294, 5

563-567 Macro

566 'Martius. . . lupus' schol. Hor. carm. I 17, 9
569 atque
montis' Charisius 105 P.
576 sq. hunc ..

571 Corinaeum s. A.' Macrobius Sat. V 15, 10
strinxerat' Nonius 403, 12

VARIA LECTIO.

563 cygnũ c

ADQ. R

565 matri MATRIS RC CONPLENT Py 568 ARDENTES R

567 fossas] FOSSAS 569 ADQVE R

INGENTIS M FRAGMENE ut vid. R 570 SVBEVNTEM IGNES Ryl

M

fubeuntem igne b SVBEVNTE GMINIS (E ante G corr. ut vid. in I, in mg. m. rec. ignef) P 571 EMATHIONA P CORYNEVM MRy cori

neum c Sed Asilas demum X 175 cum Aenea Tuscis ab oris advenire

1

narratur. 573 Ortigium b1 Ortigeum cl 574 ITYN PRybc TYN M Itym Mentel. alt., X DIOXIPPUMQ. R dioxipfum 71 promulum ybic 576 capif c capyi yl

575 ETSAGARIMETET P IDAM Pybc

A

h

THEMILLE M temille b temille c

eductum Matris luco Symaethia circum
flumina, pinguis ubi et placabilis ara Palici:*
stridentem fundam positis Mezentius hastis
ipse ter adducta circum caput egit habena
et media adversi liquefacto tempora plumbo

585

TESTIMONIA.

'le

580 Aldhelmus de re gramm. in A. Mai auct. class. V 587 tali v.' Augustinus de gramm. 1981 581-585 Macrobius Sat. V 19, 15 581 Arusianus p. 262 L. 582 'pictus a. c.' schol. Persii I 18 Hor. serm. I 1, 5 'ferrugine c. H.' Ísidorus orig. XIX 28, 6 schol. Hor. epod. V 21 Servius Aen. XI 772 ge. I 466 583 schol. Veron. 587 Nonius 243, 11. 246, 28 588 sq. Priscianus 890

82, 8

588 'liquefacto t. p.' Servius Aen. I 44

metam. XII 387 ATQADDITA (D pr. corr. in B) M a.ditaque b

Rbc

γ. 582 Picthuf y 583 miserat, Arcens

commemoretur

r

Servius matif

C

loco c

a

lucof. hym&hia y

V

580 SPIRAMENTANIMAE P Spiramentanimae γ uolnere γ VVLNERE rumpit bmx 581 sqq. cf. VII 762 sqq. XI 769 sqq. aegregiif CLAMYDEM My2b clamidem ic hybera b interpungi iubet Servius, quo filii quoque nomen 584 matrif y, Macrobii exempl. MARTIS MPRby, SYMETHIA M sumoetia Mentel. pr. fimoethia 62 SHYMETHIA P fimethya c SIMOENTAQVE R f...thia bl 585 cf. VII 764 PALICI Pybcy, confirmant singularem numerum Servius et Macrobius PALECI M PAICI R Palicis Peerlkampus Palicum Cerda Palici ut nominativum pluralis commate post ara posito olim Wagnerus, qui nuper lectt. Verg. 413 genetivum singularis defendit Ovidii epist. ex Ponto II 10, 25. Eundem locum et Firmici astron. I praef. laudaverat Otto Iahnius in philologi I 648

I

SITUS M MEZZENTIVS MR Rcm, ut X 52 587 capud c pore cl

H

ASTIS M hafstif, at armif habenas Nonii 243 exempl.

586 PO

γ ARMIS

588 tem

diffidit ac multa porrectum extendit harena.

Tum primum bello celerem intendisse sagittam
dicitur ante feras solitus terrere fugaces
Ascanius fortemque manu fudisse Numanum,
cui Remulo cognomen erat, Turnique minorem
germanam nuper thalamo socialus habebat.

590

is primam ante aciem digna atque indigna relatu
vociferans tumidusque novo praecordia regno
ibat et ingentem sese clamore ferebat:
'non pudet obsidione iterum valloque teneri,

595

bis capti Phryges, et morti praetendere muros?

en qui nostra sibi bello conubia poscunt!
quis deus Italiam, quae vos dementia adegit?

600

non hic Atridae nec fandi fictor Ulixes:

durum a stirpe genus natos ad flumina primum

deferimus saevoque gelu duramus et undis,

venatu invigilant pueri silvasque fatigant,

605

flectere ludus equos et spicula tendere cornu.
at patiens operum parvoque adsueta iuventus

TESTIMONIA.

Aen. 1 267 595 Probi inst. I Iulius Rufinianus p. 249 R. 598 599 'bis c. P.' Macrobius Sat. IV 600 Servius Aen. IV 213

593 'cui erat' Arusianus p. 248 L. Iulius Rufinianus p. 248 R. Pompeius 99 L. Servius ge. III 148 11, Î 596 tumidus regno' 'non p. o. i.' Probi inst. I 8, 6 3, 7 Iulius Rufinianus p. 272 R. Priscianus 1196 605 venatu i. p.' Arusianus p. 239 L. Philargyrus ge. IV 158 'silvasque f.' Servius Aen. VIII 94

i.' Servius ge. II 168

VARIA LECTIO.

arena c 592 Afchaniuf y

589 hac y1
ADQVE R

595 Hif y

...rebat b 599 frigef b

602

607 ‘parvoque a.

594 talamo b

596 Volciferanf y1 nou. bl 597 clamore MORTE M1 Marti X, ‘aliquot antiqui' Pieriani,

non male. morti Servius legit.

V

600 pofcant b 601 ITALIAMM P2

AE

re

PROTENDERE M praetende b

IATRIMIAM, ut vid. P1 (ut ATRIDAE

videatur scripturus fuisse librarius) 603 ab Sprotianus