nec longum in medio tempus, cum clamor ad auris
pervenit ac videt Euryalum, quem iam manus omnis
fraude loci et noctis, subito turbante tumultu,
oppressum rapit et conantem plurima frustra.
quid faciat? qua vi iuvenem, quibus audeat armis
eripere? an sese medios moriturus in enses
inferat et pulchram properet per volnera mortem?
ocius adducto torquens hastile lacerto,
suspiciens altum, Lunam sic voce precatur:

395

400

C

395 TVM M tum y

397

aurif (a m. 2) y 396 eurialum bc LOCI M: nulla interp. in P Halerius: fraude loci potest per se legi, deinde subiungi et noctis subito t. t. . . . sed et alio modo haut absurda distinctio, fraude loci et noctis, deinde subito turbante tumultu' schol. Veron. 'fraude loci et noctis... quidam noctis subito turbante tumultu legunt Servius. 398 oppressum rapit: hoc est quem iam manus omnis rapit; nam male quidam videt rapi accipiunt. Quod si admiseris, vacat quem iam manus omnis' Servius rapiunt Peerlkampus et ac Prisciani exempl. 399 quid faciat] heu quid agat? Servius Aen. IV 283 QUI M facia" (a post. in ras.) b. armis V 400 mediof (o in ras.) b HOstis V 'quidam in enses legunt et melius hoc Servius 401 cf. ge. IV 218 Aen. XI 647 PROPER ET (ERE in ras.) P properet per] propter Arusiani cod. ·

V

t

iuuenê (e post. in ras.) b HOSTIS MRb : cf. II 511

putant quam in hostes' PVLCRAM Vc

uolnera y VVLNERA MPRb1 Vulnera V uulnere cl 403 altum, Lunam Bergkius ind. lect. Hal. aes!. 1860 p. VIII ALTAM LVNAM. ET MPуbcmų ALTAM AD LVNAM ET RV altam lunam et cum interpunctione post et voculam Priscianus, eodemque artificio adfeclatam structuram' explicare Asper studuit. altam Lunam deleto et (cf. VI 186) ante Pierium. Servari possit et, si vel v. 402 torquet scribas (et proposuit torquetque Wagnerus lectt. Verg. 355) vel dissecto v. 403 post lunam duo hemislichia cum verbo finito additurum fuisse poetam statuas. Quamquam quid addere potuerit nescio. Tuetur et copulam comparato Hom. Il.

'tu, dea, tu praesens nostro succurre labori,
astrorum decus et nemorum Latonia custos.

405

siqua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris

dona tulit, siqua ipse meis venatibus auxi

suspendive tholo aut sacra ad fastigia fixi:

hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.'

dixerat, et toto conixus corpore ferrum

410

conicit: hasta volans noctis diverberat umbras

et venit abversi in tergum Sulmonis ibique
frangitur ac fisso transit praecordia ligno.

volvitur ille vomens calidum de pectore flumen
frigidus et longis singultibus ilia pulsat.
diversi circumspiciunt. hoc acrior idem

415

TESTIMONIA.

XII 768

405 astrorum

...

404 Servius Aen. X 421 cf. schol. Veron. 102, 16 nemorum' Arusianus p. 222 L. 406 sq. 'siqua . tulit' Donatus ad Ter. Andr. I 5, 57 408 sacra . . . fixi' Servius Aen. III 287 412 sq. et... frangitur' schol. Hor. serm. II 1, 14 412 'et... Sulmonis' Nonius 414, 9 Servius Aen. X 717 cianus 1272 Rufinianus p. 236 R.

413 Pris414 sq. "volvitur . . . frigidus? Nonius 311, 8 Iulius 414 Nonius 263, 17 416 Macrobius Sat. VI

1, 36

VARIA LECTIO.

XXII 247 Naekius in Catonis Dir. p. 299

UOCE, in mg.

FORTE (ut

VI 186) M ore y2 (uoce y1) m : cf. I 614 II 524 XI 123 PRECatur V

404 SVccuRRE labori V

fuccurre.. y fuccurri. b1

h

TONia CVstoS V 408 Sufpendiu&olo y 410 CONISVS R 411 hafta (fin ras.) b Nonius, Servius. aversi Rottend. sec.

405 LAAT P 409 Nunc bl

412 ADUERSI MPRybcy, 'tergum pro tergus dixit...

ut intelligamus hastam in sculum venisse et illic esse collisam, ut frangitur sit colliditur, fisso scuti ligno etiam praecordia penetrasse: aliter non procedit. ... alii re vera in tergum volunt esse percussum, quod falsum est. Nam quomodo ante fissum lignum esset et sic praecordia penetrata? sciendum tamen, locum hunc unum esse de his quos insof.lmonif c 413 hac c

lubiles diximus supra' (363) Servius FESSO PI

transit] S in ras. R FLUME M flumen (1 in ras.) b

416 CIRCVMSPICIVENT (E eras.) P (acrior y2)

u

414 Soluitur ut vid. b1 : cf. 433 415 PVLSANT R plufat b1

VS

ACRIOR MPI ACRIVS P271

ecce aliud summa telum librabat ab aure.

dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque
stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro.
saevit atrox Volcens nec teli conspicit usquam
auctorem nec quo se ardens inmittere possit.
'tu tamen interea calido mihi sanguine poenas
persolves amborum' inquit; simul ense recluso
ibat in Euryalum. tum vero exterritus, amens
conclamat Nisus, nec se celare tenebris
amplius aut tantum potuit perferre dolorem.
'me me (adsum qui feci), in me convertite ferrum,
o Rutuli! mea fraus omnis; nihil iste nec ausus
nec potuit (caelum hoc et conscia sidera testor),
tantum infelicem nimium dilexit amicum,'
talia dicta dabat; sed viribus ensis adactus

420

425

430

TESTIMONIA.

417 Servius Aen. II 231 418 Nonius 408, Servius Aen. IV 56 Priscianus 1101. 1184 .1185

6

6

me

'it... utrumque' 'tempus' Charisius 21 422 sq. 'tu persolves' Macrobius Sat: VI 1, 15 423 sq. simul Euryalum' Donatus ad Ter. Andr. I 5, 16 427 sq. 'me. omnis' Charisius 251 Diomedes 441 P. Beda de trop. 377 C. Rutuli' Claudius Sacerdos I 140 427 Donati ars III 5, 2 feci' Priscianus 1036 Probi inst. I 6, Iulius Rufinianus p. 233 R. Pompeius 459 schol. Persii I 11 Servius Aen. VIII 144 430 nimium d. a. Servius de fin. 5 p. 494 Endl. (1803. 1812 P.) Beda de metr. 2359 P. 431 sq. 'sed ... costas' Nonius 243, 22

me

...

me me...

VARIA LECTIO.

417 ALIUT MPY

TELVMSVMMA Pybc AVRAE P aurae 72

418 IT MRybc, Nonii exempl., probavit Lachmannus Lucr. 269 IIT Py volat Montalb., Priscianus: cf. 411. 698 XII 923 419 hae. fit (i. e.

reducto Burmannus : cf. XI 605

conpicit b

IMMITTERE MR

423 quid 72 quit 71 reclufo (lu in ras.) b relicto Donati exempl. 424 Euryalum propere Donatus amens] MENS R 426 laborem m 427 ME ME M

NEQVE R

428 rutili c 429 HAEC PI 430 nimium (um in ras.) b

"

431 adactuf

transabiit costas et, candida pectora rumpit.

volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus

it cruor, inque umeros cervix conlapsa recumbių:
purpureus veluti cum flos succisus aratro

435

languescit 'moriens lassove papavera collo
demisere caput, pluvia cum forte gravantur.
at Nisus ruit in medios solumque per omnis
Volcentem petit, in solo Volcente moratur.

quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc 440
proturbant. instat non setius ac rotat ensem

fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore

condidit advorso et moriens animam abstulit hosti.

tum super exanimum sese proiecit amicum
confossus placidaque ibi demum morte quievit.

445

TESTIMONIA.

433 sq. 'volvitur cruor' Macrobius Sat. IV 6, 14 435-437 Macrobius Sat. V 10, 13 435 'purpureus v. c. f.' Asper 115, 11 Probus de nom. p. 222 Endl. 436 sq. lasso . . . caput' Nonius 341, 7 440 'quem hostes' Servius Aen. IV 154 442 sq. 'donec. advorso' Nonius 459, 5 444 diff. vocum 3 p. 226 Endl.

...

VARIA LECTIO.

G

432 TRANSABIIT R, Statius Theb. II 9 tranfadiit be TRANSADIGIT Py, Nonius: cf. XII 276. 508 TRANSADIBIT M PECTORACANDIDA Rm ru.pit b RVPIT Rc 433 Soluitur ut vid. b1, Schraderus, non male: cf. 414 IV 530 et X 590 XI 640 eurialuf bc leto om. Macrobi exempl. loeto (o post. in ras.) b

pulcrof c CONLABSA MP

ALTUS M1

434

437 capud c

PVRPVREOS (0 corr. in V) P 436 laxo Macrobii Salisb.

438 AD MPу uulfcente c

S

medio c 439 UULCENTEM M Vulfcentem c

440 oftef y HINCOMMINVS R ATQ. HINC literis mi

N

fotiuf b1 442

L

noribus M 441 PROTURBAT My FVMINEVM P Fulminu b rutili c

inftit c

hore c

443 advorso Nonius

EXANIMUM Mc exanimũ (u in ras.) b exanimem y EXANIMEM PR,

diff. vocum

S

PROICIT P 445 CONFOSUS M confoffof y

RIBBECK, VERGIL. III.

10

Fortunati ambo! siquid mea carmina possunt, nulla dies umquam memori vos eximet aevo, dum domus Aeneae Capitoli inmobile saxum accolet imperiumque pater Romanus habebit. Victores praeda Rutuli spoliisque potiti Volcentem exanimum flentes in castra ferebant. nec minor in castris luctus Rhamnete reperto exsangui et primis una tot caede peremptis, Serranoque Numaque. ingens concursus ad ipsa corpora seminecisque viros tepidaque recentem caede locum et plenos spumanti sanguine rivos. adgnoscunt spolia inter se galeamque nitentem

450

455

TESTIMONIA.

446-449 Seneca epist. 21, 5

carm. I 32, 3

447 Priscianus 748 schol. Hor. 448 sq. 'dum. . . accolet' Donatus ad Ter. Andr. I 4, 3 schol. Hor. carm. III 30, 9 448 Capitoli i. s.' Lactantius de falsa relig. I 20 455 sq. 'tepida ... locum' Macrobius Sat. VI 6, 3

VARIA LECTIO.

446 QVIT PR

IMMOBILE Rbc

447 uof (f in ras.) b 448 dom' (o in ras.) b 449 ACDCOLET P ACCOLLET M

S

450 rutili b

EXANIMEM

451 uolcentem (f m. rec.) b UULCENTEM M Vulfcentem c
PRyc 452 ramnete c 453 EXANGUI M Exfangui..et (et m. rec.) b
EXSANGVEM R ET m. 2 add. P perepmtify peremtif (e post. in

E

no

ras.) b 454 SARRANO M NVMA (MA in ras.) P numaq: (sup. m. 2) b Lamo Schraderus conl. 334 Remo suspicari aliquem posse monet Heynius conl. 330. decima antapodosis, quae fit quotiens commemorantur ea quae non sunt ante praedicta. neque Numam induxit occisum' Servius Aen. IX 454. Quoniam Numa ad 'multam' illam 'sine nomine plebem' (343) referri omnino non potest, vix dubito quin poeta aut hic Lamoque aut v. 334 Numamque scripturus fuisset, si absolvisset poema. Et alterutrum fuisse qui corrigendo inferrent docent librorum b ad v. 334 et P ad h. 1. scripturae. 455 feminecef bc tepida

V

RECENTI

(te m. 2 in ras.) b tepida. 72 TEPIDAM M TEPIDVM PRɣ1
Pyl cf. VIII 195 'tepidaque recentem Caede locum hypallage est
pro tepidum locum recenti caede. Unde multi legunt tepidumque recenti
Caede locum' Servius. tepidaque recentem testatur Servius apud Ma-
crobium 456 PLENOS Ryc PLENOS P pleno b PLENO My Гри-
manti Spumanti. b SPVMANTIS MPRY, Servius 457 Agnofcunt bc

1