excubat exercetque vices, quod cuique tuendum est.
Nisus erat portae custos, acerrimus armis,
Hyrtacides, comitem Aeneae quem miserat Ida
venatrix iaculo celerem levibusque sagittis;.
it iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter
non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma,
ora puer prima signans intonsa iuventa.

his amor unus erat, pariterque in bella ruebant:
tum quoque communi portam statione tenebant.
Nisus ait: dine hunc ardorem mentibus addunt,
Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido?

175

180

185

aut pugnam aut aliquid iandudum invadere magnum
mens agitat mihi nec placida contenta quietest.

cernis, quae Rutulos habeat fiducia rerum.

lumina rara micant; somno vinoque soluti

procubuere; silent late loca: percipe porro,

quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat.

190

TESTIMONIA.

175 'succedunt variantque duces' (sic libri), 'quod cuique tuendum est' Nonius 413, 31, qui hunc et v. 164 et 222 conflavit. 177 Macrobius Sat. V 15, 12 181 Macrobius Sat. V 13, 24 184 Nisus a.' Probi inst. I 17, 7 'dine hunc a. m. accommodant' Appuleius de deo Socr. 15 184 sq. dine... cupido' Servius Aen. X 689 185 'an.. cupido' Servius Aen. I 293 VI 373 VIII 350 186 Nonius 323, 30 188 'quae fiducia' Servius Aen. IX 164 189 lumina r. m.' Servius Aen. IX 239 'somno vinoque sepulti' Servius Aen. III 42

VARIA LECTIO.

177 sq. comitem . . . sagittis damnat Peerlkampus, legit Servius. 178 cf. V 68 SAGITTIS M 179 it Moret. pr. : cf. VI 159. 448 ET MPRybc eurialuf bc 180 eneadem c 181 oraque prima puer m

bl

N

SIGNAS M

NE

V

184 IDE (E inferior corr. in I) P diine b 185 de.

EIT M 186 ALIQVIT MPR72 m. 2 in ras., i corr. ex a) y

IAMDVDVM Rbc

iadudum (ia

suprascr. P

t

188 habea b

sepulti my, Servius: cf. 236 II 265 190 late (1 m. 2) y

R

PECIPE R prospice m

191 aut quae m

anima

γ

Aenean acciri omnes, populusque patresque,
exposcunt mittique viros, qui certa reportent.
si tibi quae posco promittunt (nam mihi facti
fama sat est), tumulo videor reperire sub illo
posse viam ad muros et moenia Pallantea.'
opštipuit magno laudum percussus amore
Euryalus; simul his ardentem adfatur amicum:
'mene igitur socium summis adiungere rebus,
Nise, fugis? solum te in tanta pericula mittam?
non ita me genitor, bellis adsuetus Opheltes,
Argolicum terrorem inter Troiaeque labores
sublatum erudiit, nec tecum talia gessi,
magnanimum Aenean et fata extrema secutus:
est hic, est animus lucis contemptor et istum
qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem.'
Nisus ad haec equidem de te nil tale verebar
nec fas, non, ita me referat tibi magnus ovantem
Iuppiter aut quicumque oculis haec aspicit aequis.

195

200

205

TESTIMONIA.

199 sq. 'mene
202 sq. Troiae

...

secutus' Nonius 316, 28 Ter. Andr. V 3, 19

fugis' Macrobius Sat. VI 6, 16 Nonius 401, 33 erudiit' Nonius 385, 19

203 sq. 'nec 205 est hic ... contemptor' Donatus ad 205 sq. est animus honorem' schol. Hor.

carm. III 14, 2 208 sq. 'non ... Iuppiter' Priscianus 1023 Iuppiter' Servius Aen. IX 241

...

'me

VARIA LECTIO.

funt c

192 Aenea c aeneam 72
195 fad y1

Eurialuf c affat c

POPVLOS R populof c 193 Expof196 at yl 197 OBSTIPVIT MPRbc 198 199 summis] tantis Macrobii exempl.: cf. VII 315 202 LABORIS M 203 ERVDIT R 204 aenea c FAMA R 205 hinc cl et istum] TI in ras. P

201 adfue. tuf b

ofellef b

206 EMIHI (corr. minio) M

haec

fol. LXXII 207 ad (haec m. recentiss.) y AIT. HAEC P THE (H del. minio) M suprascr. P

referat' Servius EQVIS R

..nil 72 NIHIL M NIHIL FPRylb 208 NON 'non: distinguendum, ut initium iurisiurandi sit ita me refier& c

sed siquis, quae multa vides discrimine tali,
siquis in adversum rapiat casusve deusve,
te superesse velim; tua vita dignior aetas.

210

sit qui me raptum pugna pretiove redemptum

mandet humo, solita aut siqua id Fortuna vetabit,

absenti ferat inferias decoretque sepulchro.

215

neu matri miserae tanti sim causa doloris,

quae te sola, puer, multis e matribus ausa
persequitur magni nec moenia curat Acestae.'
ille autem causas nequiquam nectis inanis,
nec mea iam mutata loco sententia cedit:
adceleremus' ait. vigiles simul excitat, illi
succedunt servantque vices: statione relicta

220

TESTIMONIA.

210-212 'sed ... velim' Priscianus 1144

Probi inst. I 17, 6 sianus p. 247 L.

210 'sed ... vides' 211 Priscianus 1145 214 'mandet h. s.' Aru214 sq. aut . . . inferias' Priscianus 1145 persequitur' Donatus ad Ter. Andr. V 4, 32 schol. Lucani II 303 Servius Aen. XI 35 222 cf. Nonius ad 175

217 sq.quae

VARIA LECTIO.

210 TALIS Rt....... γ TALI-II (TA m. ant. corr. in LE, I prior E fuisse potest, punctum m. rec., duae literae extremae erasae) P, ut discrimina leti scripturus fuisse videatur librarius: cf. IX 143 X 511

AD

212 VITIGNIOR P a&haf y 213 m. 2 imo mg. add. b SIT P Si y PRAETIO R 214 MANDIT ut vid. Fi HVMO SOLITA AVT FM HVMO SOLITA AVT P, Arusianus, Priscianus 'mandet humo: multi hic distinguunt, alii iungunt mandet humo solita' Servius : cf. V 356 id om., ut solita dicantur ea quae solita sint, Hoffmannus spicileg. 16. Non queritur Fortunae iniquitatem, sed ut v. 210 multis idem accidere, ne singulare fatum timere videatur, significat. 214 VITA

BIT Ruetabat c1 vetabit testatur Priscianus 215 que] QVAE PY1

A

MISERE F

AR ex schol. Lucani ras. F

INANES Pyc

218 ACESTE M 219 causa's] A alt. fort. in

A A

220 MEIM MVȚATA F 221 ATCELEREMVS

f

MPY Accelerem' bc 222 uice b 'servantque vices: hic distinguendum, alias sensus non procedit. ... quidam servantque vices statione relicta pro stationis relictae vices servant intelligi volunt' Servius. Nulla post vices interpunctio in MP.

RIBBECK, VERGIL. III.

9

ipse comes Niso graditur, regemque requirunt.

Cetera per terras omnis animalia somno laxabant curas et corda oblita laborum: ductores Teucrum primi et delecta iuventus consilium summis regni de rebus habebant,

225

quid facerent. quisve Aeneae iam nuntius esset.
stant longis adnixi hastis, in scuta tuentes,

castrorum et campi medio. tum Nisus et una

-230

Euryalus confestim alacres admittier orant:

rem magnam, pretiumque morae fore. primus Iulus
accepit trepidos ac Nisum dicere iussit.

tum sic Hyrtacides: audite o mentibus aequis,
Aeneadae, neve haec nostris spectentur ab annis,
quae ferimus. Rutuli somno vinoque soluti

235

TESTIMONIA.

229 Nonius 339, 3

436 P. Isidorus orig. I 34, 3 Claudius Sacerdos I 94

fore' Donatus ad Ter. Andr. III 5, 4 Arusianus p. 247 L. 233 Ser

231 admittier o.' Charisius 248 Diomedes 232 'rem

iussit' Nonius 324, 3

235 'neve

TCETERA F

224 cf. III 147

reuifunt antiqui aliquot' Pierii

I

225 OBLATA F 226 DVCTORES P delecta iuventus cf. IV 130 VIII 499 DELECTA, non praemisso et FMPRyby, Pierii codices paene omnes antiqui, quotquot habuit. dilecta cl. et quibus in libris extet nescio. Legebatur in editionibus ante Pierium: cf. 246. 309 229 adnixi (ad m. 2) y adnixi (xi in ras.)

S

S

c innixi Nonii exempl. ENCVT ATQ ENTES (corr. m. ant. in ETCVTA TENENTES) PETSCVTATENENTES FMRybc, Nonius, nisi quod tenentis 71 et Nonii exempl. 230 CAMPIS M campi Servius testatur. 231 eurialuf yc admitier (er in ras.) b .orant y 232 Rem (R m. 2 atramento scr., fort. C fuerat) b

S

vid. Fl 234 hirtacidef b O M 235 Aeneaeadę bi 236 FERIMV P FEREMUS M1 SOLVTIS R foluti, adscr. m. rec. fepulti, b sepulti

my, Servii Par. (in Regin. deest hoc scholium), hic rectius, ni fallor: cf. 189

conticuere; locum insidiis conspeximus ipsi,

1

qui patet in bivio portae, quae proxuma ponto;
interrupti ignes, aterque ad sidera fumus

erigitur: si fortuna permittitis uti
quaesitum Aenean et moenia Pallantea,
mox hic cum spoliis ingenti caede peracta
adfore cernetis. nec nos via fallit euntis :
vidimus obscuris primam sub vallibus urbem
venatu adsiduo et totum cognovimus amnem.'
hic annis gravis atque animi maturus Aletes:

'di patrii, quorum semper sub numine Troia est,
non tamen omnino Teucros delere paratis,

cum talis animos iuvenum et tam certa tulistis
pectora.' (sic memorans umeros dextrasque tenebat
amborum et voltum lacrimis atque ora rigabat.)
'quae vobis, quae digna, viri, pro laudibus istis

240

245

250

TESTIMONIA.

238 portae... ponto' Servius Aen. İX 317 Pallantea Priscianus 810 240 'si ... uti' schol. 244 Nonius 359, 27 Donatus ad Ter. hec. V 3, 24 245 Nonius 230, 4. 275, 28 I 2, 92 Arusianus p. 233 L. Arusianus p. 246 L.

246 Donatus ad Ter. Andr. II 3, 15 hec. Iulius Rufinianus 246 R. 'aevi m. A.' 249 sq. 'tam . . . pectora' Servius Aen. I 576

252 Macrobius Sat. VI 6, 12

VARIA LECTIO.

γ

V

237 PROCVBVERE Pc procubuere, ał cticuere y : cf. 190 et II 253 238 UIUIO M biuico yl PROXIMA MPybc 239 acer m fomuf 240 ‘alii hunc ordinem volunt: si fortuna p. u., Mox hic . . . Affore cernetis. nec nos v. f. euntis Quaesitum' e. q. s. Servius. Transposuerunt igitur: 240. 242. 243. 241. Librorum ordinem servat Priscianus. 241 et] ad c PALLATEA R 243 FALLET M EVNTES R 244 primum Nonii exempl. primam confirmant Charisius, Donatus, Servius VALLIBVS P moenibuf, at fubuallib7 y : cf. 241 vallibus legit Servius. 245 affiduo c 246 ADQVE R ANIMIS R ALETIS

M

MOEN

animorof, ut vid. y1 ..umerof y2 251 UULTUM MP2lc ADQVE R

au

252 pro talibuf. f. if (pro laudibuf