per pice torrentis atraque voragine ripas

adnuit et totum nutu treme fecit Olympum.

Ergo aderat promissa dies et tempora parcae
debita complerant, cum Turni iniuria Matrem
admonuit ratibus sacris depellere taedas.
hic primum nova lux oculis offulsit et ingens
visus ab Aurora caelum transcurrere nimbus
Idaeique chori; tum vox horrenda per auras
excidit et Troum Rutulorumque agmina complet:
'ne trepidate meas, Teucri, defendere navis
neve armate manus: maria ante exurere Turno
quam sacras dabitur pinus. vos ite solutae,
ite deae pelagi: genetrix iubet.' et sua quaeque
continuo puppes abrumpunt vincula ripis
delphinumque modo demersis aequora rostris
ima petunt. hinc virgineae (mirabile monstrum)

quot prius aeratae steterant ad litora prorae

105

110

115

120

121

TESTIMONIA.

106 Aldhelmus de re gramm. in A. Mai auct. class. V 589 Servius Aen. I 250

...

108 sq. 6

cum

...

admonuit' schol. Hor. carm. I 35,
oculis' Probi inst. I 4, 17
II 3, 12 Servius Aen. III 666
'ne t. viri' schol. Hor. carm. II
pinus' Macrobius Sat. IV 6, 16
Servius Aen. X 233

taedas' Diomedes 431

cum

13 Servius ge. IV 238 110 'hic 114 Nonius 408, 11 schol. Hor. carm. 'ne Teucri' Cledonius 1931 P. 4, 24 III 27, 17 115 sq. maria . . schol. Hor. epist. I 14, 22

118

VARIA LECTIO.

repaf cl

106 olimpum bc

108

105 torrentef c uoragene cl COMPLERANT (COMP in ras.) R CONPLERANT Py conpleuerant b1 109 'sacras (sacris Par. AB Mon.) . . . et sacras taedas expresse legendum, ut abominandas ostendas' Diomedes 110 lex y oculif—ingenf m.rec.b

effulfit b1cm, ut 731 111 tranfcurre b 112 orrenda b 113 RVTILORVM Py 114 meas] viri schol. Hor. II 4, 24 III 27, 17 et II 3, 12 Med. NAVES P2yb2c 116 folute y 117 genetrix (e post. in ras.) b ' 118 arrupunt c 119 Dephinum 7 Delfinu c dimerfif b1 120 monstrum] DICTV R ut alias saepe

118—125. 126—146 F fol. LXX

121

= X 223, om. FMPRybc, habet cod. Porcius Pierii, in aliis post

reddunt se totidem facies pontoque feruntur.

Obstipuere animis Rutuli, conterritus ipse turbatis Messapus equis, cunctatur et amnis

rauca sonans revocatque pedem Tiberinus ab alto.
at non audaci Turno fiducia cessit;
ultro animos tollit dictis atque increpat ultro:
Troianos haec monstra petunt, his Iuppiter ipse
auxilium solitum eripuit, non tela neque ignes
expectans Rutulos. ergo maria invia Teucris

nec spes ulla fugae: rerum pars altera adempta est.
terra autem in nostris manibus, tot milia gentes

122

125

130

TESTIMONIA.

123 'obstipuere a. R.' Asper 112, 16 alto' Nonius 461, 28 'cunctatur

125 'revocat

...

124 sq.

'cunctatur

sonans' Servius Aen. V 19 alto' schol. Hor. carm. I 29, 12 126 Servius Aen. 131 sq.

IV 615 X 270 128 'Troianos ... petunt' Nonius 367, 7 manibus nostris' schol. Lucani VII 97

' rerum

VARIA LECTIO.

QVE m. 2 in ras. F

Z

ponitur versui 122, in Goth. tertio post v. 142: et alii prorae, alii puppes, alii naves. 122 SED F ferunt (erunt in ras.) c 123 OBSTIPVERE FMỷ, item, nisi quod 0 m. ant. corr. ex V, P OBSTVPVERE R ANIMIS FR72b2cm ANIMI MPуlbi RVTVLI FR72cm rutili. 62 RUTULIS MP1 rutilif b1

V

animis Rutuli

ut VIII 530 Asper, animi Rutulis Servius conterritu, 72 CONTERRITVR Pyl 124 TVRBATVS (V post. m. ant. corr. in I) P TVRBATVS Rb1c1 (turbati.fb2) CVNCTATVR (NCT in ras. et in spatio duarum

litt., R in ras.) R cunctat (c post. in ras.) b

accipere rauca sonans . . . quam rauca amnis' Servius

ras. ut vid. F PEDE F tiberin. bl 126 cf. X 276 (t m. 2) y cessit fiducia Turno z, Servius Aen. IV 615

R

E

AD P At.. 127 ADQVE

T

128 IPSO F 129 neq/// b NEC R ignif b1 130 EXSPECTANS M Expecta. (vid. fuisse expectaf) b1 EXPECTANT FPyb2c EXSPECTANT R expectat Peerlkampus. 'non expectant Troiani ut Rutulorum telis aut ignibus pereant' Servius 131 DEMPTAEST R 132 in manibus nostris schol. Lucani GENTIS MRb1c Comma post milia sustuli, ut sententia sit: tot milia efficiunt gentes Italae, quae arma ferunt.

arma ferunt Italae. nil me fatalia terrent,
siqua Phryges prae se iactant, responsa deorum:
sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva
fertilis Ausoniae Troes. sunt et mea contra
fata mihi, ferro sceleratam excindere gentem,
coniuge praerepta: nec solos tangit Atridas
iste dolor solisque licet capere arma Mycenis.
"set periisse semel satis est": peccare fuisset

135

140

ante satis penitus modo nunc genus omne perosos
femineum. quibus haec medii fiducia valli
fossarumque morae, leti discrimina parva,
dant animos. at non viderunt moenia Troiae

TESTIMONIA.

4, 11

138 'nec ... Atridas'

135 sq. sat... Troes' Nonius 409, 4 Cledonius 1884 138 sq. an solos Mycenis' Macrobius Sat. IV 'nec solos... dolor' Macrobius Sat. V 9, 2 Nonius 408, 14 140 sq. 'sed ... satis' Iulius Rufinianus p. 270 R. 141 sq. 'pefemineum' Charisius 188 P. schol. Hor. carm. I 21, 3 'non femineum' Arusianus p. 255 L. 144 sq. at... ignes' Charisius 248 Diomedes 460 P. Arusianus p. 220 L. Claudius Sacerdos

nitus

VARIA LECTIO.

133 ITALIAE F italae (1 m. 2) y italae Nil (aeN in ras.) b NIHIL

FMPRY

A
PRE F

STAT P

135 cf. II 291

138 nec] an Macrobii IV 139 micenif bc 140 SED

134 frygef b frigef c DATVMEST FPRybc 137 fcindere c 4, 11 exempl. SOLVS (V corr. in 0) F FPRbc Si. (i m. 2) y si 'nonnulli admodum vetusti' Pieriani, x

PERISSET F PERISSER PERISSE M periffe b perif. fe 72 periiffe y1 FVISSET (T m. 2 add.) F 141 modo nunc ed. Veneta, Marklandus ad Statii silv. V 3, 35 modo nec aliquot antiquissimi' Pieriani MODO NON FMPybc, Servius, grammaticorum exemplaria: defendere conatur Wagnerus lectt. Verg. 352 NON MODO R OME P PEROSOS (corr. m. rec.) F PEROSSOS M peroful y1, Charisi cod. perofum 72, schol. Hor. Med. 142 FVDVCIA R 143 MORAET R more y

V

A

N

DISCRIMINE (sup. m. rec.) F DISCRIMINE My

V

PARVAS P PARVO (corr. m. rec.) F PARVO MRy: cf. III 685 144 AD NON Pyl an non Diomedes non Charisii Neap. 'an non... legitur et at non' Servius : cf. VII 363

monia y

Neptuni fabricata manu considere in ignis?
non armis mihi Volcani, non mille carinis
est opus in Teucros (addant se protinus omnes
Etrusci socios); tenebras et inertia furta
[Palladii caesis summae custodibus arcis]

145

148.

150

ne timeant, nec equi caeca condemur in alvo:
luce palam certum est igni circumdare muros.
haut sibi cum Danais rem faxo et pube Pelasga
esse ferant, decumum quos distulit Hector in annum. 155
nunc adeo, melior quoniam pars acta diei,
quod superest, laeti bene gestis corpora rebus
procurate, viri, et pugnam sperate parari.'
interea vigilum excubiis obsidere portas

TESTIMONIA.

...

I 182 Victorinus ad Cic. p. 97 Or. 152 sq. 'nec palam' schol. Hor. carm. IV 6, 13 153 'luce p.' Probi inst. I 12, 2 154 Donatus ad Ter. Phorm. II 1, 78 155 'decimum . . . annum 'schol. Hor. carm. II 4, 11 156 Nonius 2, 14 157 sq. Macrobius Sat. V 9, 4 VII 1, 23 inscr. Neap. 6016 157 Servius Aen. XI 15 158 'et... parari' Servius Aen. XI 18

159 Priscianus 722

VARIA LECTIO.

igni Claudius Sacerdos, Charisii Neap.
147-158. 159-164 F fol. LXXI

145 IGNES PRylc 146 sq. post v. 72 posui. 148 VOLCANI (0 corr. in V) P uolcani (N in ras. duarum vel trium literarum) b uulcani c 150 fociof (f post. m. 2) y inhertia y γ 151 cf. II 166 om. ed. Parmensis. PALLADI F Palladii formam tuetur

fumme

I

152

Lachmannus Lucr. 328 LATE (corr. m. rec.) Fb LATE R
ALVEO R 153 CIRCVMDATE (T m. rec. corr. in R) P 154 HAVD
FMy2bc Pelasga] P in ras. F 155 FERANT FPyl petent 72 putent

(pute in rus.) b putent in ras. c

S

I

PUTENT MR DECVMVM F DECI

MVM MPRybc QVO R haector b 156 DIEIEST M2Rbc, Nonii exempl. 157 leti y lecti Macrobii V 9, 4 Cantabr. CORPORE (E m.

R

2 corr. in A) F 158 PROCUBATE M VIRIS F

parati Moret. sec., Macrobii exempl, exc. Cantabr. V 9, 4, Cantabr. Salisb. VII 1, 23

1

159 UIGULUM M

cura datur Messapo et moenia cingere flammis.
bis septem Rutuli, muros qui milite servent,

160

delecti; ast illos centeni quemque secuntur

purpurei cristis iuvenes auroque corusci.

discurrunt variantque vices fusique per herbam
indulgent vino et vertunt crateras aënos.

165

conlucent ignes, noctem custodia ducit
insomnem ludo.

Haec super e vallo prospectant Troes et armis.
alta tenent, nec non trepidi formidine portas
explorant pontisque et propugnacula iungunt,
tela gerunt. instat Mnestheus acerque Serestus,
quos pater Aeneas, siquando adversa vocarent,
rectores iuvenum et rerum dedit esse magistros.
omnis per muros legio, sortita periclum,

170

TESTIMONIA.

163 Iulius Rufinianus p. 250 R.
164 cf. Nonius ad 175

X 722
carm. II 2, 13 Servius Aen. IV 51

'purpurei c. i.' Servius Aen. 165 Nonius 326, 7 schol. Hor. 'indulgent v.' Servius Aen. II 168 'haec 169 sq. 'nec

776 ge. II 277 166 'noctem c. d.' Servius ge. I 6 Troes' Diomedes 408 anon. de orthogr. 2798 P. explorant' Nonius 294, 15

VARIA LECTIO.

160 et moenia c. f. ex X 119 huc translatum putat Peerlkampus

(I pr. corr. in E) P Dilecti yc

ni

162 DILECTI SEQUUNTUR M fecuti (ti

in ras.) b SECVTI R 163 Purperei c Purperei y purpureis Rufiniani exempl., qui tamen purpurei legisse videtur; purpurei item Servius. IVVENIS ut vid. F 164 erbam b m. 2 in ras, e post. corr. in a)

h

armis] R in ras. ut vid. R 170 PONTES Ry2c portif y1

b

165 uertuN crateref (uN crateref 168 e] et, i. e. ec Diomedis Monac.

ne

169 formide (e inf. corr. in i) y & in ras. b ppugnacula (p in ras.) b

171 INSTAT Pybc INSTANT M INSTANT R

et iuveni' Servius 174 LEGIOEST R

173 iuvenum: legitur