fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,

710

contra autem magno maerentem corpore Nilum

pandentemque sinus et tola veste vocantem

caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
at Caesar, triplici invectus Romana triumpho
moenia, dis Italis votum inmortale sacrabat,

715

maxuma tercentum totam delubra per urbem.

laetitia ludisque viae plausuque fremebant;

omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
ante aras terram caesi stravere iuvenci.

720

ipse, sedens niveo candentis limine Phoebi,
dona recognoscit populorum aptatque superbis
postibus; incedunt victae longo ordine gentes,
quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.
hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos

725

TESTIMONIA.

...

710 Cleopatram iapyge ferri ait' Gellius II 22, 23 712 sq. schol. Hor. carm. I 37, 24 'pandentem gremium' Agroetius 2273 P. 714 sq. at ... moenia' Priscianus 763 720 sq. 'ipse populornm' schol. Hor. carm. saec. 65 721 sq. 'aptatque s. p.' Servius Aen. XI 8 722 incedunt gentes' schol. Persii VI 47 724 schol. Lucani X 447 'et... Afros' Macrobius Sat. VI 5, 2 'discinctos M. A.' schol. Hor. a. p. 49

...

VARIA LECTIO.

୮

710 DEFECERAT P undi b LAPYGE (L corr. in I) M iapige c IAPVGE R 711 MAERENTEM (ERENTEM in ras.) R mae.r.ntem (eras. r et a, ut vid.) y Quid si emergentem vel surgentem scriptum fuerit?

714 AD P

. I

TRIPLICLI P 715 TALIS P INMORTALE Pyc 716 MAXIMA MPybc SACRABAT MAXIMA LAETITIA M'est zeugma, nam et delubra fremebant' Servius. 719 ardentes Peerlkampus,

finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis,
extremique hominum Morini Rhenusque bicornis
indomitique Dahae et pontem indignatus Araxes.
talia per clipeum Volcani, dona parentis,
miratur rerumque ignarus imagine gaudet,
attollens umero famamque et fata nepotum.

730

TESTIMONIA.

727 Ser

726 'Euphrates undis' schol. Hor. carm. II 9, 21
728 'pontem i. A.' Quintilianus VIII 6, 11: cf. XII
'et p. i. A.' schol. Iuvenalis III 62

vius ecl. VIII 44

10, 61 Seneca nat. qu. VI 17
Hor. carm. II 9, 21 Arusianus p. 238 L.

VARIA LECTIO.

726 TINXERAT R Fincxerat c

EVFRATES MRC 727 EXTREMI

P renufque bicornif bc RENHVSCEBICORNIS manu rec. eaque rudi (antiquae scripturae vestigia supersunt haec: R.NH..Q///////N) P

զ.

renhufcebicornif y

728 DAAE Py ᎬᏐᎢ Ꮲ arastes Arusiani Gu. araxif bic 729 clypeum b clupeum antiqui' Pieriani uulcani c VOLCANI M 'per clypeum Volcani; hic distinguendum, nam Vulcani parentis non procedit' Servius 731 humero c FLAMMAM (Let M erasae) M facta csi fata legeris, hoc est, quod nepotes fataliter fecerunt. Hunc versum notant critici quasi superfluo et inutiliter additum nec convenientem gravitati eius, namque est magis neotericus' Servius.

-P. UERGILI MARONIS || AEN. LIB. UIII EXP. || INC. LIB. UIIII

FELICITER M VERGILI. MARONIS. AENEIDOS. LIBER. VIII. EXPLIC. INCIPIT· LIBER. VIIII. R FINIT LIBER VIII || INCIPIT VIIII EXPLICIT LIBER OCTAVVS || VIRGILII MARONIS AENEIDOS (sequuntur 11 versus, quos vide in proleg.) EXPLICIT PROLOGVS OVIDII NASONIS b

RIBBECK, VERGIL. III.

A

P. VERGILI MARONIS

ENE I D

IDOS

LIBER NONVS

Atque

ea diversa penitus dum parte geruntur,
Irim de caelo misit Saturnia Iuno

audacem ad Turnum. luco tum forte parentis
Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.

ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:

Turne, quod optanti divom promittere nemo

auderet, volvenda dies en attulit ultro.

5

TESTIMONIA.

AENEIDOS IX. 1 Donati ars III 4, 2 Charisius 249 Diomedes 437 Priscianus de XII vers. Aen. 10, 169 Servius Aen. I 226 'atque ea d. p.' Isidorus orig. I 34, 5 Probi inst. I 18, 12 'atque ea d.' Clau2 sq. 'Irim... Turnum' Nonius 442, 26 3 sq. luco sedebat' Servius Aen. I 441

dius Sacerdos I 71

2 Charisius 107 'luco Turnus' Servius Aen. VIII 54 3 'audacem' Servius Aen. VIII 110 4 Turnus . . . sedebat' Nonius 404, 22 Servius Aen. I 56 5 'ad... roseo' Marius Victorinus p. 10 G. 'sic ore locuta est' Claudius Sacerdos I 109 6 sq. Sidonius Apollinaris epist. IV 24 "Turne.. auderet' Charisius 75 6 Priscianus 683 "Turne q. o.' Probi inst. I 4, 22 7 'volvenda ... ultro' Servius Aen. VIII 200

VARIA LECTIO.

AENEIDOS IX. 1 ADQVE Rc

3 AT Pb1

dů c

5 AT P

ad scribendum esse monet Marius Victorinus ROSEO. (0 in ras.) P

Aeneas urbe et sociis et classe relicta

sceptra Palatini sedemque petit Euandri.

nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes
Ludorumque manum collectos armat agrestis.

10

quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere currus.
rumpe moras omnis et turbata arripe castra.'

dixit et in caelum paribus se sustulit alis
ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.
adgnovit iuvenis duplicisque ad sidera palmas
sustulit, ac tali fugientem est voce secutus:
'Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam
detulit in terras? unde haec tam clara repente
tempestas? medium video discedere caelum
palantisque polo stellas. sequor omina tanta,

15

20

TESTIMONIA.

11 Probi inst. I 7, 2
14 Servius Aen. IV 252

13 'tur

20 sq.

20 'medium

19 sq. 'unde ... medium caelum'

8 Iulius Rufinianus p. 229 R. bataque arripe c.' Servius Aen. IX 146 'paribus alis' Priscianus 692 18 sq. 'Iri ... terras' Macrobius Sat. V 9, 1 18 'Iri d. c.' Probi inst. I 4, 22 tempestas' Servius Aen. II 516 III 528 ge. I 27 stellas' Seneca nat. qu. VII 20, 3 schol. Lucani III 632

VARIA LECTIO.

9 PALLANTINI R palatine (a post. in ras., e m. 2 corr. in i) b

VI

it

(u in ras.) b petiuit cm: hurbef c 11 LVDORVM

pale . tini c1 PETIT (corr. m. rec.) R petiu cf. Lachmannus Lucr. 209 10 corithi c R LYDORVM MPybc MANVM COLLECTOS MRO MANVS COLLECTOS P manus collectos Menag. alt., Leid., Probi inst. manuf & collectof yl ut vid. manu & collectof cx manu..collectof 72 manum collectosque Parrhas. 13 omnes b TVRBATA R 14 sq. cf. V 657 sq. SIDERA (A in ras.) P palmif (corr. 17 ET MR 18 ACTAM (M dim. erasa) R actum yl 19 DETULIT (I corr. ex E) M HAEC P cla.ra y2 claufa, ut vid., yl 20 uidem 71 DISCEDERE MPby, legerunt Servius et Seneca,

Agnouit be m. ant.) b

DVPLICES Rbc

a

16

quamvis librarii erraverint. DISC E D ERE (E pr. et D post. in ras.) R

n

e

f

difceder (e pr. corr. in i) y difcindere cmy defcendere z dicedere b 21 PALLANTIS Pycl, item R, sed priore L erasa QUAR M

quisquis in arma vocas.' et sic effatus ad undam
processit summoque hausit de gurgite lymphas,
multa deos orans, oneravitque aethera votis.

Iamque omnis campis exercitus ibat apertis,
dives ecum, dives pictai vestis et auri
(Messapus primas acies, postrema coercent
Tyrrhidae iuvenes, medio dux agmine Turnus),
ceu septem surgens sedatis amnibus altus
per tacitum Ganges aut pingui flumine Nilus
cum refluit campis et iam se condidit alveo.
hic subitam nigro glomerari pulvere nubem
prospiciunt Teucri ac tenebras insurgere campis.

vertitur arma tenens et toto vertice supra est.

TESTIMONIA.

...

25

28 30

29

26 Iulius Rufinia

22 'quisquis vocas' Servius Aen. IV 577 nus p. 246 R. Servius Aen. I 14 IV 263 VII 11 Priscianus 561. 728. 1126 Velius Longus 2222 P. 'dives pictai ... auri' Probi inst. I 18, 10 Diomedes 437 Pompeius 448 L. Servius Aen. VII 464 'dives p. v.' Isidorus orig. I 34, 4 incertus de nom. 1 p. 127 Endl. ' pictai v.' Charisius 249 Scaurus 2254 Marius Victorinus 2460

Turnus' Servius Aen. VIII 587

28 'medio

VARIA LECTIO.

22 ET P et languere videbatur Heynio, nec satis aptis exemplis defendit Wagnerus quaest. Verg. XXXV 6. haec Peerlkampus, ut III 463. Poterat etiam sic deinde effatus ut VII 135 poeta scribere.

23 fumo y 24 multa orans pronus m

EXERCITVSR P

I

26 EQVVM MRbc

A DEO

25 OMNIS M: cf. VIII 585 PICTAI (1 post. in ras.) P

PICTA M PICTA R pictai testantur certatim grammatici. 27 PRIMVS (V m. ant. corr. in A) P COHERCENT R 28 IUIUUENES M agmina 71 29 = VII 784 : om. MPRybcmy, habet Dorvill. et si qui sunt alii nullius auctoritatis. 30 EDATIS P AMNIBVS

tärnuf y

S

31 ac m

'Asper distinxit :

32-52. 53-68

(AM in ras., corr. ut vid. ex MA) R OMNIB. M
altus per tacitum' Servius, et sic dist. M.
F fol. LXIX 32 REFLVIT P 33 MAGNO Pyl
eadem nigritiae notio ter intra quatuor versus (34. 36)

quae adnotavit Dietschius in Fleckeiseni ann. LXIX 559

C

ciunt b TEVCRI in ras. R TEVERI F

displicet certe repetita: cf.

34 Propi