per silvam, et sparsi rorabant sanguine vepres.
nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
accipere ingentique urbem obsidione premebat:
Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant.
illum indignanti similem similemque minanti
aspiceres, pontem auderet quia vellere Cocles
et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis.

645

650

TESTIMONIA.

641 'caesa

...

'et....

porca' Quintilianus VIII 3, 19 Claudius Sacerdos I 144 porca' Paulus Festi 84 Isidorus orig. XVIII 1, 11 schol. Hor. carm. I 4, 12 epist. II 1, 143 Servius Aen. I 62 XII 170 654 Charisius 128 Diomedes 310 P. Diomedis exc. 535, 18 K. (80 E.) 642-644 Quintilianus IX 3, 25 642 sq. 'haut . . . distulerant' Nonius 265, 24. 284, 22 643 at tu... maneres' Gellius XX 1, 54 Macrobius Sat. IV 4, 11 Arusianus 246 L. 645 'sparsi vepres ' Nonius 231, 11 646-648 Augustinus de civ. dei V 12 646 sq. 'nec accipere' Nonius 300, 18 648 Priscianus 583 de XII vers. Aen. 6, 100 Servius Aen. I 157 649 sq. 'illum aspiceres' Claudius Sacerdos I 147 649 Arusianus p. 259 L. 651 Nonius 353, 21 'vinclis ruptis' Servius Aen. II 134

...

...

...

VARIA LECTIO.

640

iou¡'

b

ARAS Rb PATERAM M

T

N

Post 641 legitur v. 654 in ed. Parmensi: cf. emend. Verg. 4 654 RVMOLEO R romoleo Diomedis Paris. A 642 HAVT R, Nonius HAUD MPybc MEDIUM (I'corr. in 'T) M Metium Quintiliani exempl., ut Livii, Valerii Maximi, Dionysii codd. m&ũ c Mettum confirmant Servi Regin. Lips. Paris. 643 DISTVLERAT P DISTULERANT M AD R a interiectio magis placeat. SPARSIS M PRES M uaepraef bl 646 electum y R Porsenna testatur Servius: cf. Lachmannus Lucr. 37

P

VE

A

r

645 Pey

PORSENA iuuebat bl

647 ingentem yl PRAEMEBAT M 648 AENEADE M Aeneade yb

ferum b 649 INDIGNANTE (E corr. in 1) M indignate m

re

fimilem

que b

650 Afpicef b COCHLES MR 651 inna.r& y coclia bm

in summo custos Tarpeiae Manlius arcis
stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,
atque hic auratis volitans argenteus anser
porticibus Gallos in limine adesse canebat.
Galli per dumos aderant arcemque tenebant,
defensi tenebris et dono noctis opacae:
aurea caesaries ollis atque aurea vestis,

653

655

virgatis lucent sagulis, tum lactea colla

660

auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant

gaesa manu, scutis protecti corpora longis.

hic exultantis salios nudosque lupercos
lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo
extuderat, castae ducebant sacra per urbem
pilentis matres in mollibus. hinc procul addit.

TESTIMONIA.

665

653 Nonius 523, 7

'stabat pro t.' Arusianus p. 255 L.

658

lon

schol. Hor. carm. III 11, 50 659 Nonius 45, 28 660 'virgatis 1. s.' Nonius 538, 23 660 sq. 'tum . . . innectuntur' Isidorus orig. IX 2, 104 661 sq. Alpina . manu' Nonius 555, 10 662 'scutis gis' schol. Iuvenalis VIII 251 Lucani I 423 VI 259 664 sq. 'et extuderat' Priscianus 891 666 'pilentis m. in m.' Isidorus orig. XX

12, 4 Servius ge. II 389

VARIA LECTIO.

652 insomnis Peerlkampus in summo confirmat Servius

1

MALIVS

R MANULUS M malliufb mall. luf m. 2 (m. 1 potest fuisse manuluf), at malliuf γ 653 tegebat Wakefieldus: cf. 657 tenebat tuetur Servius 655 ADQVE R HINC R hic Servius 656 ABESSER 657

L

OLLI R: cf. 659 domof b 658 in tenebris m DODO P, y1, ut vid. dolo m 659 OLIS Mollif (1 post. m. 2) y ADOVE R MP fulgent c TVNC Pyc, Isidorus CORVSCAT Pbc, Nonii w praeter Bamb. 662 CAESA PRy, Nonii corpore c1, schol. Iuven. 663 hinc y 'hic, in

exempl. GESSA M

eodem scuto' Servius

P C

661 albina cl

EXULTANTES M exutantif b ALIOS Rb1

664 A..IES (C erasa) M LABSA M

T

665 EXTVDERANT R

666 PILENIS M 666-670 hinc ... Catonem additamentum esse grammatici arbitratur Peerlkampus: parum poeta nostro digna esse con

cedo.

་

Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis,

et scelerum poenas et te, Catilina, minaci

pendentem scopulo furiarumque ora trementem,
secretosque pios, his dantem iura Catonem.
haec inter tumidi late maris ibat imago
aurea, set fluctu spumabant caerula cano;
et circum argento clari delphines in orbem
aequora verrebant caudis aestumque secabant.
in medio classis aeratas, Actia bella,

670

675

cernere erat totumque instructo Marte videres
fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.
hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar

cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi; geminas cui tempora flammas

680

TESTIMONIA.

668 'et s. p.' Probi inst. I 4, 22 668 sq. et te . . . scopulo' Arusianus p. 254 L. schol. Lucani VI 793 674 Servius Aen. V 119 675 cf. Probus 59, 4 'et Actia bella videbis' Donati ars III 1, 2 675 sq. 'Actia erat' Arusianus p. 219 L. 676 sq. totumque Leucaten' Macrobius Sat. V 14, 10 schol. Lucani I 43 677 Priscianus 837. 866 Servius Aen. IV 409 'fervere L.' Donati ars III 1, 2 Probi inst. I 7, 7 Eutychius I 4, I Diomedes 448 Marius Victorinus 2481 P. Alcimus Avitus epist. 51 Pompeius 447 L. Philargyrus ge. IV 169 'auroque e. f.' Priscianus 838. 866 Probi inst. I 7, 7 680 6 stans . puppi' Priscianus 761 Donati ars II 16, 5

...

VARIA LECTIO.

667 cf. ge. IV 467

HOSTIA Rb di. tif b 669 Penden y frementem m 670 hic Ladevicus: cf. Wagnerus lect. Verg. 409

A

N

671 Hae c LATE (L add.) P 672 AVREASED Pу2bc4 RUREA SED M Aureaf fed 71 AVREVSET R· SPVMABAT PRy fpumabat b aequora Zulich. caerula Servius ponto Montalb.

caerula, sed fluctu sp.

673 delfinef c 674 uerebant b 675

Im Y

aequora cano Peerlkampus

CLASSES PRybc

AERATAS M actua y

accia b et Actia

677 leucatan bl

bella videbis Donatus

676 INSTRVCTO (R add.) P

678 praelia b 679 p. enatibuf 7 poenatibuf 61 STAT Rb prima Prisciani exempl. cf. III 527

(I corr. m. ant. ex C) P huic y, fortasse ne v. 683 eadem locutio re

curreret.

laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus.

parte alia ventis et dis Agrippa secundis

arduos agmen agens; cui (belli insigne superbum)

tempora navali fulgent rostrata corona.

hinc ope barbarica variisque Antonius armis,

victor ab Aurorae populis et litore rubro,

Aegyptum viresque Orientis et ultima secum

Bactra vehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
una omnes ruere, ac tòtum spumare reductis
convolsum remis rostrisque tridentibus aequor.
alta petunt: pelago credas innare revolsas
Cycladas aut montis concurrere montibus altos,
tanta mole viri turritis puppibus instant.
stuppea flamma manu telisque volatile ferrum

685

690

TESTIMONIA.

681 patrium... sidus' Nonius 236, 31 682 Servius Aen. I 292 687 sq. ultima ... vehit' schol. Hor. carm. III 29, 27 688 Probi inst. I 13, 2 'sequitur .. coniunx' schol. Hor. epod. IX 11 Servius Aen. VI 21 'nefas A. c.' 'Maximi Vict. ars 25 691-693 'pelago .. instant' Claudius Sacerdos I 163 691 sq. 'pelago ... Cycladas' Macrobius Sat. V 14, 10 Arusianus p. 235 L. Servius Aen. II 15 'credas Cycladas' Quintilianus VIII 6, 68 Seneca suas. I 12 p. 7 B. altos' Arusianus p. 218 L.

...

692 'aut

Servius Aen. XI 529

693 'turritis p. i.'

VARIA LECTIO.

M

681 UOLUNT M

vius Aen. I 292

AUERTICE M

682 diif b

dis et ventis Ser

agryppa bi 683 arduos aliquot' Pieriani ARDVVS MPRybc 685 VARIIS (I add.) P Phariis Heinsius 686 ductor Marklandus ad Statii silv. II 6, 3 victor Servius interpretatur: aurora m

EVROPAE R populof bim
quidam Pieriani Aegiptum be
Aeguptia quidam Pierianus aegiptia c

690 V 143

CONVOLVM P Conuulfum c ROSTRISQVE

STRIDENTIBVS Ry2, et (st in ras.) b roftrif stridentibuf cz rostris ru

dentibus Hamb. pr. pro var. lecl.

con

MONTES M cucurre с altis

693 uiri suprascr. y TVRRITES R

ma

691 reuulfaf c 692 Cyclades y

altos; alii altis legunt' Servius PVPPIBVS (PVP fort. in ras.) R

intant b 694 flammanu y TELLIS M teli vulgo ante Heinsium

spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.
regina in mediis patrio vocat agmina sistro
necdum etiam geminos a tergo respicit, anguis.
omnigenumque deum monstra et latrator Anubis -
contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
tela tenent. saevit medio in certamine Mavors
caelatus ferro tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens vadit Discordia palla,
quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
desuper omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
omnis Araps, omnes vertebant terga Sabaei.
ipsa videbatur ventis regina vocatis

vela dare et laxos iam iamque inmittere funis.
illam inter caedes pallentem morte futura

695

700

705

TESTIMONIA.

696 'patrio... sistro' Servius Aen. VIII 678 697 schol. Hor. carm. I 27, 26 698 Priscianus 732 anon. de nom. 4 p. 128 Endl. 'omnigenumque d. m.' Priscianus 1233 P. 699 Priscianus 994 schol. Hor. carm. III 4, 57 702 sq. Macrobius Sat. IV 5, 11 704 schol. Hor. carm. saec. 33 Apollo' schol. Hor. carm. I 2, 30 705 Probi inst. I 4, 15 706 Charisius 99 Priscianus 688 Appuleius de mundo 14

'haec

709 sq.

VARIA LECTIO.

696 REGINAM R

OM

TRISTIS Rbicl

AGMINE R 697 ANGVES P2ybic

V

V

698

NIGENUM M: 'e quo suspicio nascitur fuisse qui scriberent Niligenum' Lachmannus Lucr. 292. Possis etiam amnigenum conicere, ut Hoffmannus. omnigenum testatur Priscianus. omni. genum y ANOBIS M 699 u&erem γ 700 TENENS (S m. ant. corr. ex T) P, yl 701 DIRAE M DIVAE Rm: cf. IV 473 Dirae uidit b 703 confanguineo c 704 TENopollo y 705 AEGYPTUS. P AEGYPTVS P2yb AEGYPTOS P1 et (0 in ras.) R, Probi inst. testantur. aegiptul c Aeguptus antiqui Pieriani 706 ARAPS R, Charisii cod. ARABS MPybc, Prisciani exempl. omnif be 707 uocatif. y 708 FUNES MRbc 709 ILLAM pallante c

legit Servius DEBAT Py

(L add.) P

athere y reifa

702 fcifa y