confugere et Turni defendier hospitis armis.
ergo omnis furiis surrexit Etruria iustis:

regem ad supplicium praesenti Marte reposcunt.
his ego te, Aenea, ductorem milibus addam.

495

toto namque fremunt condensae litore puppes

signaque ferre iubent; retinet longaevos haruspex
fata canens "o Maeoniae delecta iuventus,

flos veterum virtusque virum, quos iustus in hostem

500

fert dolor et merita accendit Mezentius ira,
nulli fas Italo tantam subiungere gentem:
externos optate duces": tum Etrusca resedit
hoc acies campo, monitis exterrita divom.
ipse oratores ad me regnique coronam

cum sceptro misit mandatque insignia Tarchon,
succedam castris Tyrrhenaque regna capessam.

sed mihi tarda gelu saeclisque effeta senectus

505

TESTIMONIA.

497 Servius Aen. VIII 607

499 'Maeoniae d. i.' Servius Aen. XI 759 503 'externos o. d,' Servius Aen. X 71. 154 505 sq. 'ipse mandat' Servius Aen. IV 200 'ipse... misit' Servius Aen.

VIII 552

VARIA LECTIO.

493 CONFVGERE (FV m. 2 in ras., in spatio trium literarum) R

7

tni b

m

P

arte b

U

V

defendiher b 494 E TRURIA M 495 PRAESENTE R 496 ergo b MILLIBVS PRY 497 frement y γ 498 IGNA QVAE R LONGAEVOS (0 corr. in V) P LONGAEVVS Ry LONGAEUS M longeuuf (uu in ras.) b longeuuf c ARVSPEX PRyc 499 Facta yl dilecta bl 500 FIOS veteruMVirtusqVERVM R 501 fert-acCENDIT R MEZZENTIVS R me.zentiuf b suBIVNGERE R 503 externos etRVSCA R

h

oftem b

502 nulli
୮

Externo b 504 hoc exterRITAR finitur pagina in R

505 sq. ipse oratores regnique insignia Tarchon

Misit eiectis reliquis Peerlkampus. Vulgatam interpretatur Servius

invidet imperium seraeque ad fortia vires.
gnatum exhortarer, ni mixtus matre Sabella
hinc partem patriae traheret. tu, cuius et annis
et generi fata indulgent, quem numina poscunt,
ingredere, o Teucrum atque Italum fortissime ductor.
hunc tibi praeterea, spes et solacia nostri,
Pallanta adiungam; sub te tolerare magistro
militiam et grave Martis opus, tua cernere facla
adsuescat primis et te miretur ab annis.
Arcadas huic equites bis centum, robora pubis
lecta dabo totidemque suo sibi munere Pallas.'
Vix ea fatus erat, defixique ora tenebant
Aeneas Anchisiades et fidus Achates
multaque dura suo tristi cum corde putabant,
ni signum caelo Cytherea dedisset aperto.
namque inproviso vibratus ab aethere fulgor

510

515

520

TESTIMONIA.

509 'invidet i.' Servius Aen. VIII 552 Priscianus 1211 P. 'tua... annis' schol. schol. Lucani VI 167

Servius ecl. 7, 58 511 sq. 'tu indulget'
515 sq. 'sub.. militiam' Charisius 210
'sub opus' Servius Aen. V 546
516 sq.
Lucani IX 807 517 'et te primis m. ab annis'
521 Aeneas A.' Probi inst. I 4, 14

CIUS M

512 FATVM P FATVM Rylb INDVLGES P INDVLGEET (D m. 2 in ras.) R indulget b fatum indulget Servi exempl., etiam

ad 552

numina

bi

fata repofcunt b: cf. 495 513 ADQVE R 514 ti b 515 PALLANTAM R TOTOLERARE P 516 et om. m 517 AD

SS

SVECAT (S prior e suprascriptis erasa) P Affuefcat bc

a

- schol. Lucani VI 167 518 Archadef b Archadaf c

et te primis

PUBES M

S. T

519 SVOTIBI (T m. ant. corr. in S) P fuo tibi (t corr. ex f) y TUOSIBI MVNERE PRyb NOMINE Mc, Servius : cf.

M SVOTIBI Rbc, Servius

cum sonitu venit, et ruere omnia visa repente

Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor.

suspiciunt, iterum atque iterum fragor increpat ingens:

arma inter nubem caeli regione serena

per suidum rutilare vident et pulsa tonare.

obstipuere animis alii, sed Troïus heros

adgnovit sonitum et divae promissa parentis.

tum memorat 'ne vero, hospes, ne quaere profecto,
quem casum portenta ferant: ego poscor Olympo.
hoc signum cecinit missuram diva creatrix,

525

530

si bellum ingrueret, Volcaniaque arma per auras
laturam auxilio.

535

heu quantae miseris caedes Laurentibus instant!

quas poenas mihi, Turne, dabis! quam multa sub undas
scuta virum galeasque et fortia corpora volves,

TESTIMONIA.

525 Seneca nat. qu. VI 22, 4 526 Isidorus orig. XVIII 4, 2 527 'iterum ... ingens' Nonius 329, 21

Nonius 31, 15

vius Aen. VIII 612

...

528 sq. arma... vident'

529 'per
vident' Servius ge. IV 77 534 Ser-
537 Priscianus 1183 schol. Hor. carm. I 15, 9

VARIA LECTIO.

526 Tyrrenuf be

GLANGOR P clangor (c m.
at fonuf
FRANGOR R fragor y

2) y

525 r.uere y 527 SVSCIPIVNT R ADQVE R INGREPAT M intonat 'vetusti admodum' Pierii, Servius: cf. IX 706 increpat testatur Nonius 528 nubes Parrhas., Nonius IN post caeli PRybc, suprascr. M: om. Nonius REGIONE (REG m. ant. in ras.) P

529 SVIDVM R fudum b SVDVM MPуc

N

rutillare l tonare b,

h

Servius TORARE M fonare, ał tonare y SONARE PRc 530 erof y 531 AGNOUIT Mbc ET om. R 532 Tunc c quaere, profecto Quem Ladevicus, qui in commentatione scholastica de locis aliquot Vergilii scripta p. 3 sqq. totum hunc locum a v. 520 ad 540 in examen vocavit. 533 alii Olympo poscor, alii Olympo sequentibus iungunt' Servius. Et hoc praetulit Peerlkampus, illud Wagnerus lect. Verg. 420 sqq. 535 VOLCANIA (0 corr. in V) P UULCANIA Mc 536 auxiliu

Thubri pater! poscant acies et foedera rumpant.'
Haec ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto
et primum Herculeis sopitas ignibus aras
excitat hesternumque larem parvosque penatis
laetus adit: mactant lectas de more bidentis
Euandrus pariter, pariter Troiana iuventus.
post hinc ad navis graditur sociosque revisit.
quorum de numero qui sese in bella sequantur
praestantis virtute legit; pars cetera prona
fertur aqua segnisque secundo defluit amni,
nuntia ventura Ascanio rerumque patrisque.
dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arva;
ducunt exsortem Aeneae, quem fulva leonis
pellis obit totum, praefulgens unguibus aureis.
Fama volat parvam subito volgata per urbem,
ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis.

540

545

550

555

TESTIMONIA.

540 Thybri p.' Probi inst. I 4, 22 Servius ge. IV 355 Aen. III 89 542 sq. 'et sopitas. . . excitat' Servius Aen. VIII 408 Asper 113, 1 546 Priscianus 1105 P. 547 sq. quorum Servius Aen. X 430, qui... legit' Servius Aen. VIII 606 'segnis amni' Servius ge. I 70

I 155

545

legit' 549

VARIA LECTIO.

540 THVBRI PY1 THYBRI MRy2b Tybri c CVLEIS P Herceis susp. Heynius fopitif c

et] E R 542 HERHerculeas... aras Dorvill. ESTERNUM M EXTERNVM patrios

543 SVSCITAT Rm, ut 410 et V 743 Rhesternum... male quidam externum legunt' Servius Goth. sec. PENATES MRbc 544 cf. HV 57 ADIIT Pyl МАСТАТ PRybc, Servii exempl. BIDENTES (E corr. ex I) P bidentef b boden

tef (o corr. in i) y

546 NAVES Rbc reuefit yl

caetera b 549 FERTVR P

ASCASIO R

M Preftantef c
Nuncia y
vid. in ras.) P

553 Pellef y

Rbc

thyrrena b

OBIIT Pyl

PARATRIS P

TE

548 PRAESTANS

M

ANNIS M 550 551 TEVCRIS (S m. 2 ut

EXORTEM Pybe

otum b . fulgenf c 554 VVLGATA urbē (rbē m. 2 in rás.) y 555 thyrreni b tyrreni c TYRRHENA LITORA MRy2b: cf. 497 LIMINA Pyle: cf. 145. 362

vota metu duplicant matres, propiusque periclo
it timor, et maior Martis iam apparet imago.
tum pater Euandrus dextram complexus euntis
haeret, inexpletus lacrimans, ac talia fatur:

'o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos,

560

qualis eram, cum primam aciem Praeneste sub ipsa
stravi scutorumque incendi victor acervos

et regem hac Erulum dextra sub Tartara misi,
nascenti cui tris aninias Feronia mater
(horrendum dictu) dederat (terna arma movenda,
ter Leto sternendus erat; cui tum tamen omnis

565

TESTIMONIA.

556 sq. 'vota . . . timor' Philargyrus ge. IV 47

it metus' Priscianus 1172

1 1, 25

556 'vota

...

'propiusque p.

matres' schol. Hor. carm. 558 Priscianus 692 560-567 Macrobius Sat. V 8, 8 560 sq. o ... eram' Nonius 381, 33 560 Priscianus 899. 908 de XII vers. Aen. 1, 18 Sergius 1856 Cledonius 1936 Marius Victorinus 2475 P. Isidorus orig. II 21, 18 Servii ars 519 L. Servius Aen. VIII 268 mihi... si Marius Plotius p. 264 G. 561 sq. 'qualis . . . stravi' Macrobius Sat. V 14, 15 Priscianus 1100 P. .. stravi' Servius Aen. VII 682 561 Priscianus 760. 1110 P. 'Praeneste s. i.' Consentius 2027 Priscianus 656 564 sq. nascenti . . . dederat' Nonius 319, 9 Servius Aen. VIII 252

'cum ...

VARIA LECTIO.

ras.) b

Priscianus

M

556 PROPRIVS PR prop.uf (propriif 71) at ppiuf y propi.uf (i in pericli Philargyrus 557 it] ID PET R timor] metus martyf y APPERET P 558 DEXTRM P 559 HAERET. INEXPLETVM (M corr. in S) P inexpletă (pletù in ras.) c INPLETVS Ryl LACRIMIS M lacrimanf, suprascr. at lacrimif y 'haeret inexpletus: multi hic distinguunt, ut sit: inexpletus haesit et talia locutus est lacrimans. Alii legunt inexpletus lacrimis. Honestius tamen est inexpletum lacrimans, ut sit nomen pro adverbio' Servius.

560 RE

iupit c 563 AC M HAEC P herilum Macrobii Salisb. erimum P miffi cl 564 TRIS (I corr. 'movenda autem vel contra ipsum ... movenda cum antecedentibus

haec y
ERYLUM MPуc erilum b
cetera Macrobii exempl. DEXTRA
in E) P tref y 565 Orrenduũ c
vel ab ipso' Servius. Itaque alii terna
coniungebant. 566 lo&o y laeto b
omisisse poetam mavult Peerlkampus.
bii exempl. cf. Wagneri quaest. Verg. XXV 5 a.

'ternendur y cui ... armis tum b TUNC MPRyc, Macro