di Dio sodisfar alli desiderii et comandamenti di quella, la qual se degni far fare costà qualche buone orationi et a essa per mille volte baso le mani, pregandoli bona longa et felice vita insieme con el Sanctissimo. Wormatiae ex aula Caesaris XII Februarii MDXXI.

www

22.

Aleander Vicecancellario.

(Nunt. Germ. L. 132.)

(Ex Wormatia die 14. Febr. 1521.)

Havendo oggi inteso chel corrier el qual era per partir già tre giorni, non era ancor partito, mi ho fatto restituir il pacchetto de mie lettere et aggiuntoli questa per la qual significo a V. S. Rma come ieri primo dì di Quaresima dopoi pranso in conventu frequentissimo Caesaris principum electorum omnium, excepto Saxone qui simulavit sinistram valetudinem et mandò suo locotenente con alcuni conseglieri, et aliorum Principum tam Ecclesiasticorum quam laicorum et omnium statuum et ordinum Imperii ac omnium consiliorum Caesaris habui horationem per forsi tre hore et più, nella qual ancorchè io havesse havuto pocco spatio a pensarci, perchè (ut scripseram) solo el dì avanti Caesar mi havea commesso che io proponesse; tuttavolta, per haver già tante volte trattato questa maledetta materia et tam privatim quam publice parlatone, me trovai con la gratia de Dio sì in ordine che ancorchè dicesse assai in tre hore harrei certo possuto dirne ancor quatro, come da più parte se intende, apte et apposite ad causam et feliciter, ut vero ego ipse sentio (qui mihi in hujusmodi studiis nunquam satisfacio) mediocriter et non omnino infeliciter; nè lo ascrivo questo al mio ingegno o facundia (quod utrumque in me nullum vel minimum est) ma alla gratia de Dio, alli meriti della causa justissima et alle crudeli enormitade di Luther le quali semper adduxi dalli libri suo presenti et postea refellebam, et poi feci le demonstrationi delli incovenienti che poteano accadere et la ignominia et infamia de questa natione etiam recordandoli che Imperium his artibus conservatur quibus partum est, et che loro pensassero che Carlo Magno et li Othoni per favorir alla sede Apostolica haveano acquistato l' Imperio in Germania

da detta sede et lo Elettorato: et del Concilio de Constantia et di Bohemi et molte altre cose che sarebbe longo et pocco necessario a repetere.

Eranoci presenti molti principi grandi Lutherani et li Secretarii del Duca Saxone, qui excipiebant multa, quamvis dum timeo ne mihi tempus deesset ad modum celeri uterer oratione et già intendo che loro diceano che io toccava il loro principe odiosamente, quod falsum est, sì come ancora mentirno a Colonia quando parlai nel presentar del Breve al Duca predetto presentibus Caracciolo, Tergestino et Tridentino episcopis per questo chiamati da me come per testimonio di quello io era per dire; nè mi valse usare anche allora ogni modestia che dopoi, mandandoci el Duca la risposta disse per informatione di questo medesimo ribaldo, qui heri excipiebat, che noi haveamo detto male del loro Principe. Ma queste bestie semper così impudenter fingunt per haver causa di mal dire et iritar el loro principe, come sempre fin qui hanno fatto, essendo li suoi tutti lutheranissimi. Ben dico che se il Duca fosse stato presente, io con ogni modestia, però non tamen citra decorum, l' harrei un pocchetto morso, perchè horamai non c'è più speranza di mutarlo per buone parole et tanto più l'harrei fatto perchè Caesar et Chievres dissero al Sr Carrazzolo primo et poi a me, et così el Moguntino, che io non temesse per niente dir tutto, che mi parea far a proposito, quod et feci per Deum imperterritus, come io fusse stato a lezer una lettione a XX fanciulli, ancorchè io vedesse là molti Principi Lutherani, li quali me faceano di brutti visi et per avanti spesso me habbiino fatto minacciar, ma certo non stimo un pelo morir per la fede et per li miei patroni. Wormatiae etc.

23.

Aleander Joanni Eckio.

(Ex minuta origin. in cod. Bibl. Vatic. 3913 fol. 3.)
(16. Febr. 1521.)

Reverende et doctissime vir salve. Neque istas quas ad me binas dedisse scribis litteras accepi, tabellarii (ut puto) culpa: neque vicissim ego ad Te ullas dedi tabellarii defectu. Potuisti tamen aliquid de nobis scire, vel vulgata incendii fama

quo libri lutherani multis in locis sunt combusti. Unde in nos tantum est odii concitatum a Germanis tuis, ut non absque magno periculo his in locis degam; obsisto tamen quantum possum, unica tantum christianae pietatis et religionis causa, neque ulla sum discrimina aut etiam mortes formidaturus. Quotidie nova hic pluunt Lutheri deliramenta et multorum aliorum venena, libri praeterea famosi et in me potissimum, quibus tantum abest ut movear ut pessime mecum actum iri cognoscam si ab huiuscemodi scriptoribus laudarer; adeo sunt omnia plena mendaciorum et frigidissimae calumniae qua me Judaeum aut recens lotum vocant, quasi ignoretur patria et parentes mei, qui, ex Marchionibus Pilosae petrae in Histria et comitibus Leandri oriundus, aut fuissem ego in canonicum Leodiensem receptus probata etiam examinatissimis et iuratissimis testibus e quatuor Capitibus nobilitate, si neophaetus Vide hominum impudentissimorum ineptissima commenta. Alioqui me laudant a linguarum copia, literarum varia eruditione isti accusatores mei, qua potissimum parte me carpere poterant. Jam vero de carminibus quid dicas? Quale sic illud Callinoeum et ovem simulans hostica cuncta parat, in cuius capite duo desunt tempora. Et alterum exurit libros, magis exurendus at ipse. At particula pulcre refersit hiulcum

essem.

carmen.

En tibi, Ecci suavissime, mei obtrectatores; en tui aλeardoonores contra quos (nisi fortiores veniant) etsi non sum arma sumpturus quam in anniculum infantem fortis aliquis et armatus miles, non tamen sperem me cohibere posse meos vernas quin respondant et hujuscemodi mancipia, quibus digna sunt flagris inscribant. Sed de his nugis plus satis. Nunc, mi Ecci, quia scire cupis, quid hic agatur, scias velim tantam hic esse copiam Lutheranorum ut non homines modo omnes sed et lapides et ligna Lutherum clament. Neque de prophanis mirum, quum sacerdotes ipsi sint in hac acie primipilares, non tam, ut Luthero foveant (perniciosum hoc hominis monstrum) quam ut per Lutherum quidquid veneni diu conceperunt in Urbem Romam et sacerdotes, id nunc effundant tanta vesania, ut nisi Caesar omnium mortalium optimus et religiosissimus obstet, miserandam visuri sumus in Ecclesia Dei calamitatem, sed cum magno et primo Germanorum malo. Decreverat nuper Caesar imperiales diras in Lutherum et eius

libros, sed priusquam hae sigillo caesareo autorarentur, tantum valuit nonnullorum malignum consilium, ut res sit ad Germanos principes et populos qui in conventu agunt relata, me profecto plurimum sed frustra reclamante. Videbam enim facile fore ut si id ad istos misomystas referretur, nihil inde boni eveni ret. Utcumque parendum fuit Caesari ex alieno consilio ita iubenti ut rem Lutheranam coram se et Imperii principibus proponeretur. Egi igitur causam hanc die cinerali ad duas horas magna Caesaris et principum attentione; Caesar ipse semper ut prius a fide stetit inque eius sententiam (ut audio) principes electores omnes iverunt, praeter Saxonem qui ut febribus aegrotus aberat. Rogati sententia caeteri principes petierunt sibi tempus ad deliberandum dari, quo pacto sex dies petebant quemadmodum et Simonides (puto) Hieroni responsurus. Caesar adhuc triduum tamen concessit. Id crastino die finietur, neque quid sit futurum certi aliquid habemus; ita res tam manifesta, tamque clara, pugnantibus sententiis invol vitur.

Expectamus igitur exitum de quo te postea certiorem reddam. Vidi Coloniae ex litteris quas ad Hocstratum dedisti, et ex his item quas ad me nuper, quid per te sit in hac re actum, et quid mihi consulas similiter faciendum. In quo amo te, mi Ecci, multum, quia tractasti et fideliter et graviter ea omnia adamussim quorum tibi negocium datum est. Et ego quoque eodem tibi consilio Pontificis decretum in Lutherum et eius coniuratos omnibus Episcopis obtuli, et mandata rite sum executus quacumque hactenus iter feci; et si quos alios in hoc frequentissimo conventu inveniam, ididem faciam, sed profecto haec omnia parum nobis video profutura, nisi Caesaris autoritas adsit. Qui enim quaeso fiat ut ii timeant Episcoporum minas qui Summi Pontificis execrationes, imo Pontificem ipsum vix pili faciant? Plectendi sunt haeretici virga ferrea et igni ubi obstinate pergunt et peccare ipsi, et alios miseros in profundam ruinam secum habere, et tradendi in interitum carnis quo spiritus salvus fiat, ut in Vigilantium recte cognominis meus divus consuluit Hieronymus. Quapropter maius ego nescio quid ab initio statim sum aggressus quam aut Pontifex mihi iniunxerit quod fidei hostes sibi quispiam persuaderem. Nam decretum Caesaris in primis procuravi, cuius maximo ad exequendam Pontificis sententiam adminiculo,

id quod superius de Martini libris audisti, factum est, non facile quidem alicubi propter importunam lutheranorum vim, sed pie tamen ubique et sancte, non ad odium et vindictam, quod Lutherani faciunt, sed (ita me iuvet Deus) ad fidei nostrae et pietatis defensionem, quamvis lutherani hanc mentem nostram male interpretantes dolore quodam huius rei disrumpantur (qui utinam tandem resipiscant et in antiquam rectamque redeant viam). Nunc ut novum mandatum Caesaris consilio et assensu principum prodeat, procuratur. Quod vero mox futurum sit et quem sit res ipsa exitum habitura, successum praeterea consilii et operae meae nulli neque obligo neque polliceor; utpote qui nobis quidem strenue laborandum, bonum autem eventum a Deo censeam expetendum; qui si non usquequaque aut non tam cito fortasse ut speramus et optamus eveniat, illud me saltem solabitur quod cognosco me sincero animo et solo pacis et tranquillitatis desiderio hanc (ut ipse optime nosti) non a me quesitam, sed mihi a vero Petri successore et Christi in terris vicario, oblatam et iniunctam provinciam, ut decet christianum hominem et fidelem servum non invitum suscepisse et fidelissime diligentissimeque tractasse, quod profecto ut etiam de te sentio. Ita spero et pro comperto habeo Petri naviculam quae Photinianas syrtes, quae carybdes nestorianas, quae arrhianas symplegadas, quae denique omnium haereticorum procellas hactenus vicit, facile et istos lutheranos fluctus superaturam et Lutherum ipsum et quotquot Luthero favent et adhaerent haud ita multo post meritas daturos poenas.

Vale, mi Ecci, et per amicitiam nostram has litteras ne divulges sed tibi uni et paucis aliis, quos bonos noveris, communes facias atque, si mihi rem gratissimam facere cupis, eas prorsus supprimas. Ni facias non te bonum amicum putem. Iterum vale Ecci (velint, nolint adversarii tui) ingeniosissime et doctissime. Berbetomagi Vangionum XIII Kal. Martias MDXXI.