Beschouwingen over het begrip en de uitoefening PROEF SCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR IN DE STAATSWETENSCHAP, AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT TE GRONINGEN, OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS DR. P. C. PLUGGE, HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER WIS- EN NATUURKUNDE, TEGEN DE BEDENKINGEN DER FACULTEIT IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN, op Vrijdag 20 December 1889, des namiddags te 1 uur, HOOFDSTUK I. HET BEGRIP SOUVEREINITEIT. L'esprit humain invente plus facilement les choses que les mots; de là vient l'usage de tant de termes impropres et d'expressions incomplètes. DE TOCQUEVILLE. Indien er nog twijfel mocht bestaan omtrent de juistheid van de Tocqueville's uitspraak, dan zou een enkele blik in de geschiedenis van het woord souvereiniteit dien voor een goed deel kunnen opheffen. Want zoo ooit een technische term een steen des aanstoots geweest is op het gebied van het recht, dan is het zeker dit uitheemsche woord, waaraan tal van onjuiste en tegenstrijdige voorstellingen en begrippen hun ontstaan te danken hebben. En toch moet een nadere beschouwing ons doen inzien, dat we hier met een betrekkelijk eenvoudig begrip te doen hebben, maar welks oorspronkelijke eenvoud onder de inwerking van verschillende gebeurtenissen verloren is gegaan en heeft plaats moeten maken voor een babylonische spraakverwarring, waarbij geen twee menschen met hetzelfde woord dezelfde gedachte uitdrukken. Nu zou er geen overwegend bezwaar zijn om dit woord voor goed te schrappen, ja zelfs mag met grond aangenomen worden, dat daardoor tevens de bestaande verwarring grootendeels zou gaan verdwijdoch het is nu eenmaal zoozeer een voorwerp van algemeen gebruik geworden, dat aan een dergelijken radicalen maatregel niet meer gedacht kan worden. Er blijft derhalve niets anders over, dan een poging te wagen om het woord souvereiniteit van zijn mystiek waas te ontdoen en dan hoop ik duidelijk te maken, dat dit alleen mogelijk is door tot zijn oorspronkelijke beteekenis op te klimmen en verder na te gaan, hoe deze langzamerhand ten deele miskend, ten deele verwrongen is geworden. nen, Souvereiniteit is een woord van franschen oorsprong 1) en een vertaling van het middeneeuwsche 1) Voor de geschiedenis verwijs ik naar: G. Meijer, Lehrbuch des Deutschen Staatsrechts, p. 13. superanitas of superioritas summa potestas, waarmee gelijk de etymologie reeds aanduidt bedoeld wordt het gezag, dat ten aanzien van andere het hoogste is 1). In dien zin werd de supremitas toegekend aan den Roomsch-Duitschen keizer, als wereldlijk hoofd der geheele christenheid. En terecht, want boven hem stond niemand, zoodat hij volkomen in het bezit der souvereiniteit was. Doch toen met het verval van het heilige Roomsche rijk ook de macht des keizers ging tanen, moest noodzakelijk het woord souvereiniteit een gewijzigde, of liever beperkte, beteekenis aannemen, want voortaan zou de keizer niet meer boven alle andere vorsten verheven zijn. Zoo dikwijls het den een of anderen vorst gelukte een van den keizer onafhankelijke stelling in te nemen, was tevens de keizerlijke souvereiniteit ingekrompen, want die onafhankelijke vorsten stonden nu niet meer onder hem, maar naast hem. Wat was nu natuurlijker dan dat die onafhankelijke potentaten, die den keizer niet meer als een boven hen staand gezag erkenden, maar zich integendeel met hem op één lijn H. A. Zacharia, Deutsches Staats- und Bundesrecht, p. 36. Bluntschli, Lehre vom Modernen Staat, I. 561. Fabius, De leer der Souvereiniteit (Leiden, 1878), p. 11. De Louter, Het begrip van Souvereiniteit, Versl. en Meded. K. A. v. W., afd. letterk., 3e reeks, dl. V, p. 157. 1) Due Cange, Glossarium mediae et infimae latinitatis, i. v. |